kupisiewicz dydaktyka ogólna3

168 Dydaktyka ogólna

dopiero w latach dwudziestych i trzydziestych naszego udeku forma ta stała się przedmiotem szerokiego zainteresowania oraz zyskała znaczniejszy rozgłos. Przyczyniło się do tego rozpowszechnienie koncepcji pedagogicznych Rogera Cousineta, Celestyna Freineta, Paula Oestreicha i innych rzeczników „uspołecznienia działalności dydaktyczno-wychowawczej”.

Od tego też czasu zagadnieniem tym interesuje się wielu pedagogów i socjologów, a wyrazem tego zainteresowania są liczne publikacje na temat „pracy grupowej”, „nauczania grupowego”, „wychowania kolektywnego” czy wreszcie „aktywizowania procesu nauczania poprzez zespoły uczniowskie” (por. np. Kamiński, 1960; Bartecki, Chabior, 1962). Większość tych publikacji stanowią prace o charakterze ogólnym, rozpatrujące różnorakie strony problemu „zespołowości”, „grupowości” czy „kolektywności” nauczania i wychowania. Ich autorzy na ogół zgodnie wskazują następujące cechy nauczania grupowego:

•    Uczniów danej klasy dzieli się na niewielkie grupy, obejmujące przeważnie od 3 do 6 osób. Te właśnie grupy pracują wspólnie nad rozwiązywaniem określonych zagadnień teoretycznych lub praktycznych na lekcji, a w pewnych przypadkach także w czasie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.

•    Skład grup jest stały. Uczniowie tworzą je sami, kierując się względami osobistymi, np. więzami przyjaźni, wspólnymi zainteresowaniami itp. Nauczyciel czuwa jednak nad tym, aby każda grupa stanowiła swego rodzaju „miniaturkę klasy”, tzn. aby w jej skład wchodzili zarówno uczniowie dobrzy, jak i słabi.

•    Pracą grupy kieruje przewodniczący. Funkcja ta z reguły nie jest stała, gdyż chodzi o to, aby wszyscy uczniowie wdrażali się kolejno tak do kierowania, jak i subordynacji.

•    Wszystkie grupy pracują na lekcji pod kierunkiem nauczyciela bądź nad rozwiązywaniem tych samych zagadnień, bądź też każda grupa rozwiązuje odrębne zagadnienie. Wybór takiej czy innej możliwości albo też łączenie różnych możliwości w określonych proporcjach ustala nauczyciel zależnie od celu i tematu lekcji, zasobu posiadanych pomocy naukowych itp.

•    Forma pracy grupowej występuje łącznie z nauczaniem zbiorowym zarówno w ciągu całego roku szkolnego, jak i na pojedynczych lekcjach. Nauczyciel, decydując się na prowadzenie zajęć grupowych, bierze pod uwagę możliwość przerobienia z uczniami określonego tematu. Faktem jest, że niektóre zagadnienia korzystniej jest opracować z klasą, stosując nauczanie zbiorowe, nie zaś grupowe. W innych znowu przypadkach względy kształcące nakazują opracowanie danego problemu za pomocą nauczania grupowego.

•    Ocena uzyskiwanych przez poszczególnych uczniów wyników w nauce odbywa się wyłącznie indywidualnie, natomiast wszystkich członków każdej grupy wychowuje się w duchu wzajemnej pomocy i wpaja się im poczucie współodpowiedzialności za postępy poszczególnych osób.

•    Wyniki uzyskane przez grupę referuje na polecenie nauczyciela jeden z uczniów, przeważnie najsłabszy, aczkolwiek nie stanowi to reguły. W razie potrzeby wypowiedź ucznia uzupełniają pozostali członkowie grupy.

•    Podstawową metodą pracy grupowej jest dyskusja nad wspólnie rozwiązywanymi zagadnieniami. W toku dyskusji uczniowie zdolniejsi lub bardziej zaawansowani w nauce pomagają w pracy słabszym kolegom. Całością pracy uczniów kieruje nauczyciel. On też w razie potrzeby udziela pomocy poszczególnym grupom.

•    Pracę grupową nad rozwiązywaniem problemów na lekcji poprzedza na ogół dyskusja lub pogadanka z całą klasą. W tej części lekcji nauczyciel, właśnie w wyniku dyskusji lub pogadanki, precyzuje zwykle temat pracy, dzieli go na podtematy, nad którymi uczniowie pracują później w grupach, ustala związek poszczególnych podtematów z ogólnym tematem lekcji iip. Po zakończeniu pracy grupowej znowu następuje powrót do nauczania zbiorowego. Jego zadaniem, realizowanym głównie za pomocą pogadanki, jest tym razem uporządkowanie i podsumowanie wyników pracy wszystkich grup oraz utrwalenie przerobionego materiału.

W praktyce nauczania grupowego pomocne mogą się okazać następujące zalecenia amerykańskiej Encyklopedii nauczycielskiej:

„1. Przed przystąpieniem do podziału uczniów na grupy staraj się jak najlepiej poznać każdego z nich. Porównaj swoje spostrzeżenia o uczniach ze spostrzeżeniami pozostałych nauczycieli i rodziców.

2.    Zanim zaczniesz wdrażać uczniów' do pracy grupowej, powinieneś nauczyć ich pracować samodzielnie.

3.    Pracę w grupach należy wprowadzać stopniowo, aby zapewmić uczniom czas niezbędny na przystosowanie się do nowych warunków.

4.    Grupuj uczniów zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami.

5.    Sprawdź, czy wszyscy uczniowie dobrze znają zasady pracy grupowej, czy wiedzą, na czym polegają ich prawa i obowiązki jako członków grupy.

6.    Staraj się, aby każda grupa pracowała w miarę możliwości nad odrębnym zagadnieniem” (The Educators Encyclopedia, 1988, s. 578).

Nauczanie grupowe, a zwłaszeza grupowo-problemowe, może przyczynić się do przezwyciężenia niektórych niedostatków systemu klasowo-lekcyjnego. Jednakże niezbędnym warunkiem osiągnięcia tego celu jest rozwiązywanie przez uczniów, w toku pracy grupowej, konkretnych zadań i problemów, wykazujących ponadto duże walory dydaktyczne i wychowawcze. Treść i strukturę tych zadań należy przy tym ujmować w taki sposób, aby ich wykonanie wymagało właśnie grupowego, nie zaś indywidualnego wysiłku uczniów.

Kolejnym warunkiem skutecznego przezwyciężania braków systemu klasowo-lekcyjnego za pomocą grupowej formy nauczania jest stopniowe jej wprowadzanie w najniższych klasach szkoły podstawowej, uczniowie