lichtarski (149)

298 7. Przedsiębiorstwo > rynek_

wpływać swymi decyzjami na cenę. Gdy taka sytuacja występuje po stronie sprzedawców, mówimy o polipoly. Jeśli występuje ona po stronie nabywców, to mówimy o polipsonie.

2.    Kilka dużych podmiotów gospodarczych obejmuje cały, albo odpowiednio znaczący, udział w rynku danego dobra po stronic sprzedawców lub nabywców i może wywierać swymi decyzjami, zwłaszcza podejmowanymi w porozumieniu, wpływ na cenę. Taki stan rynku po stronie sprzedawców nazywa się oligopolem, a po stronic nabywców - oligopsonem.

3.    Na rynku występuje tylko jeden sprzedawca lub nabywca danego dobra i jego decyzje dotyczą globalnej podaży albo globalnego popytu. Po stronie sprzedawcy mamy wtedy monopol, a po stronie nabywcy — monopson.

Ponieważ każda z wymienionych sytuacji może zdarzyć się zarówno po stronie sprzedawców, jak i nabywców danego dobra, tworzą one w sumie dziewięć kombinacji określających relacje między tymi grupami kontrahentów na rynku. Przedstawiono je w lab. 5.

Tabela 5. Typowe relacje między sprzedawcami i nabywcami na rynku

-'»w Nabywcy Sprzedawcy'-^.	Wielu drobaych	Kilku dużych	Jeden wielki
Wielu drobnych	polipol, połipjon	polipol/digopton	poiipol/manopioa
Kilku duiycfa	otigopot/polipson	ołigopd/ohgopson	oligopol/monopion (monopson ograniczony)
Jeden wielki	monopol; polipton	monopol/oligopsoo (monopol ograniczony)	monopol/monopson

Źródło: opracowanie własne na podstawie [7, a 449].

W sytuacji, w której na rynku jest bardzo wielu sprzedawców i nabywców, a podaż i popyt rozkładają się mniej więcej równomiernie, panują warunki najbardziej zbliżone do teoretycznego modelu konkurencji doskonałej. Oczywiście zawiera on także inne założenia, które chwilowo nas nic interesują. W tabeli 5 ten stan rynku oznaczono jako współistnienie polipolu z polipsonem. które to nazwy oznaczają (z greckiego) wielu sprzedawców i wielu nabywców. W opisanych warunkach zachowania podmiotów na rynku reguluje konkurencja, która wymusza na nich przystosowanie się do warunków rynkowych.

Kolejna z opisanych struktur (czytając wzdłuż wiersza) polega nu zachowaniu warunków wolnej konkurencji pomiędzy sprzedawcami i ograniczeniu ich po stronie popytu, który jest skoncentrowany w kilku dużych jednostkach. Przykładem może być skup owoców od drobnych sadowników, prowadzony w danej okolicy przez dwie lub trzy Drmy, które koncentrują cały albo prawie cały skup. Oligopson oznacza taką właśnie sytuację, w której niewielu nabyw-7.1. Struk tury ł todar rynków om fch wpływ aa dttohlaok ptadriębiontwi 299

£

ców kupuje całość albo znaczną część produktów, dzięki czemu mogą oni wpływać na cenę.

Monopson oznacza sytuację, w której jeden odbiorca kupuje wszystkie produkty od wielu drobnych sprzedawców [3. s. 108]. Może to być, na przykład, jedyna firma skupująca w danym regionie produkcję chałupniczą.

Struktury opisane w drugim wierszu tabeli przedstawiają kolejno: oligopol działający w warunkach wolnej konkurencji między nabywcami, oligopol ograniczony przez oligopson i wreszcie monopson ograniczony przez oligopol. Oligopol oznacza sytuację, w której sprzedaż (w całości lub w znacznej części) jest skoncentrowana w kiJku dużych firmach, dzięki czemu korzystają one z warunków umożliwiających im wpływ na cenę sprzedawanego dobra.

Ostatni wiersz tabeli przedstawia najpierw sytuację, w której jest jeden sprzedawca wobec wielu drobnych nabywców. Oznacza to typowy przypadek niepodzielnego panowania monopolu na danym rynku. Dalej mamy monopol, który napotyka na rynku (po stronie nabywców) oligopson, ograniczający swobodę jego działania, i wreszcie w trzecim przypadku mamy monopol, którego „kontrahentem" jest monopson. Warunki konkurencji nie są więc spełnione po żadnej ze stron.

7.1.3. Miary struktury rynku

Aby ilościowo określić strukturę rynku, stosuje się zw7ldc dwa alternatywne sposoby pomiaru. Pierwszy z nich polega na obliczeniu wskaźnika koncentracji sprzedaży lub zakupów danego dobra, który informuje, jaki odsetek jego całkowitej podaży (lub popytu) przypada na określony podmiot gospodarczy lub ich grupę. W badaniach poziomu koncentracji na rynkach o dostatecznie licznej grupie podmiotów podaje się najczęściej udział w rynku czterech największych przedsiębiorstw. Taką metodę stosuje się, na przykład, w przeprowadzanych co pięć lat spisach statystycznych administracji amerykańskiej.

W badaniach nad strukturą rynku obliczanie wskaźnika koncentracji dla kilku dużych firm łącznie opiera się na założeniu, że duże firmy, mające znaczne na nim udziały, będą zwykle dążyły do stosowania wspólnej polityki cen, stwarzając sytuację podobną do tej, jaka panowałaby na rynku, gdyby te wielkie firmy znalazły się pod wspólnym zarządem. Takie uzgodnienie polityki cenowej nie wymaga nawet formy umowy (pisemnej czy ustnej) między partnerami. Często wystarczy milczące porozumienie, polegające niejako na świadomym, równoległym działaniu partnerów, bez żadnych (ustnych czy pisemnych) uzgodnień.

Wskaźnik koncentracji może mierzyć siłę oligopolu czy ołigopsonu tylko wtedy, gdy istnieje (jawne lub milczące) porozumienie między firmami, których ten pomiar dotyczy. Jest więc on ważną informacją o ugrupowaniu przedsiębiorstw. ale nie wystarcza do poznania tej struktury. Jednakże dobrze jest przynajmniej wiedzieć, gdzie istnieją potencjalne warunki ograniczenia konku-

-