lichtarski (87)

174 4 Potencji! i dnałilnołi gospodarcza przedsiębiorstwa

Jednocześnie nowe artykuły konsumpcyjne wywołują jakościowe zmiany w życiu człowieka, pozwalają zwiększyć zakres zaspokajanych potrzeb, pobudzając zarazem wciąż nowe potrzeby.

Zwykłe powiększenie liczby nowych produktów, które tak silnie oddziałują na warunki życia człowieka — stworzyłoby zupełnie inny obraz rzeczywistości gospodarczej, np. podwojenie (w porównaniu z połową XIX wieku) wartości produktu narodowego na 1 mieszkańca bez pojawienia się nowych wyrobów oznaczałoby tylko dwa razy więcej nafty przypadającej na jedną lampę naftową, więcej maszyn parowych i młynów wodnych itp. [4].

Tak więc wszystko to, co dziś otacza człowieka: elektryczność, elektronika, telekomunikacja, środki transportu oraz wiele innych — swego czasu pojawiło się jako nowy produkt, wieńcząc podjęty wcześniej proces innowacyjny.

Zachodzące współcześnie szybkie i zasadnicze przemiany w nauce i technice, pogłębiając współzależność rozwoju obu tych dziedzin, uczyniły z postępu technicznego istotny czynnik wzrostu gospodarczego i poprawy efektywności gospodarowania. Innowacyjność (rozumiana jako natężenie działań innowacyjnych) awansowała do rangi podstawowej funkcji i miernika sprawności funkcjonowania zarówno całej gospodarki, jak i jej poszczególnych podmiotów - przedsiębiorstw.

Jeszcze do niedawna (10-15 lat temu) miało sens rozróżnienie pomiędzy firmami, które „mają ambicję" i dbają o wprowadzanie innowacji, a tymi, dla których innowacyjność działania nie stanowi problemu o znaczeniu pierwszorzędnym. Dzisiaj takie podejście uległo przewartościowaniu - powszechnie uważa się, że innowacje są kluczem do rozwoju przedsiębiorstwa i zasadniczą gwarancją jego przetrwania; dlatego obecnie w ramach „myślenia strategicznego" nie stawia się pytania, czy być innowacyjnym, lecz jak optymalizować procesy innowacyjne i ich uwarunkowania z punktu widzenia celów i interesów przedsiębiorstwa. Konsekwencją takiego podejścia jest m.in. to, że innowacja nie jest traktowana jako szczęśliwy zbieg okoliczności, przypadek, na który czeka się z założonymi rękami

Dzisiejsze przełomy innowacyjne są wynikiem realizowania określonej polityki przedsiębiorstwa. Działalnością innowacyjną - pomimo jej specyfiki (m.in. wysokiego ryzyka, znacznego odroczenia efektów, konieczności współdziałania wielu różnych podmiotów itp.) — można sterować. Wiele firm wypracowała metody i narzędzia służące utrzymaniu dużej aktywności innowacyjnej, co znalazło wyraz w tzw. innowacyjnym zarządzaniu przedsiębiorstwem [2; 3; 15].

Punktem wyjścia innowacyjnego zarządzania przedsiębiorstwem jest uznanie, iż podstawą wszelkiej działalności, a zwłaszcza działalności innowacyjnej, jest kreatywność człowieka (choć zdarza się też, że opiera się on innowacjom).

Osiągnięcie pożądanej sytuacji, gwarantującej zachowanie innowacyjne, jest możliwe poprzez odpowiednie ukształtowanie „makrouwarunkowań” związanych np. z modelem funkcjonowania gospodarki czy przyjętym wariantem polityki naukowo-technicznej, oraz „mikrouwarunkowań" związanych z danym przedsiębiorstwem. w tym z jego wielkością, profilem produkcji, pozycją na rynku, stopniem kompleksowości działania itp.

Uwarunkowania te kształtują ostateczną zdolność i skłonność do innowacji. Zdolność do innowacji jest (u rozumiana jako dysponowanie przez organizację gospodarczą dostatecznymi zasobami (ludzkimi, rzeczowymi i finansowymi) oraz strukturą wewnętrzną umożliwiającą przetworzenie nakładów w wyniki innowacyjne, tj. nowe produkty, nowe procesy technologiczne czy nowe systemy zarządzania. Natomiast skłonność przedsiębiorstwa do innowacji oznacza zainteresowanie, motywację do wprowadzenia postępu technicznego, a także gotowość do podejmowania innowacji

Warunki najbardziej sprzyjające prowadzeniu działalności innowacyjnej będą miały te przedsiębiorstwa, w których wystąpi optymalne sprzężenie między możliwościami realizacji postępu technicznego i odpowiednio silnymi motywacjami ku temu.

Motywacje do postępu technicznego mogą być pozytywne, oparte na zainteresowaniu korzyściami, jakie przynosi realizacja przedsięwzięć technicznych (tzw. renta nowości), lub też negatywne, wynikające z przymusu realizacji tych przedsięwzięć; zaniechanie zmian technicznych wiąże się bowiem z utratą rynku zbytu, z zagrożeniem bytu firmy w warunkach konkurencji.

Ponieważ wdrażanie postępu technicznego za każdym razem wymaga przezwyciężenia naturalnych barier związanych z procesami innowacyjnymi (chodzi tu m.in. o trudności ujawniające się w okresie rozruchu produkcji i łączące się z jej opanowaniem, przejściowe trudności finansowe wywołane początkowym wzrostem kosztów nie kompensowanych ceną na rynku itp.) — szczególną rolę w podtrzymywaniu motywacji przedsiębiorstwa do postępu technicznego odgrywa przymus wynikający z mechanizmu konkurencji na rynku. Uruchamia on tzw. ssanie postępu technicznego. Inspiracją do działań innowacyjnych jest tu zapotrzebowanie dostrzeżone na rynku. Do konkretnie sprecyzowanego celu (np. uzyskanie nowego produktu, poprawa jakości czy obniżka kosztów) prowadza ukierunkowane prace badawczo-rozwojowe.

Alternatywnym źródłem inspiracji postępu technicznego mogą być działania autonomiczne, które prowadzą do określonych rozwiązań technicznych niezależnie od zapotrzebowania. Są one głównie wynikiem wiedzy i zainteresowań pracowników zajmujących się działalnością naukowo-badawczą. Postęp techniczny w7wodzący się ze źródeł autonomicznych może być narzucany przedsiębiorstwom w ramach tzw. tłoczeniu postępu technicznego wraz ze wszystkimi (pozytywnymi i negatywnymi) lego skutkami.

Jednak ani „powierzenie" rynkowi roli wyłącznego inspiratora i regulatora procesów innowacyjnych w gospodarce, ani naiwne zaufanie do mechanizmu tłoczenia postępu naukowo-technicznego, jakie miało miejsce w gospodarce nakazowo-rozdzielczej (sprowadzało się ono do formułowania przez centrum