medsadowa 6

właściwego zabarwienia lub wydzielenie osadu wskazuje un obecność danej substancji. Klasyczne odczyny chemiczne wiążą się jednak ze zużyciem badanej próbki i w przypadku braku danych co do kierunku analizy można szybko zużyć całość materiału przed uzyskaniem pozytywnego wyniku. Dlatego wyżej ceni się tzw. metody instrumentalne, zwykle nię_nisgczące_ra równocześnie dostarczające więcej informacji o próbce. Dla przykładu omówiny ogólnie tzw. metody optyczne oraz sorpcyjne.

s W metodach optycznych wykorzystuje się zdolność pochłaniania bądź emitowania przez próbkę promieniowania elektromagnetycznego w bardzo szerokim zakresie, od krótkiego rentgenowskiego i nadfioletowego poprzez widzialne do podczerwonego. W przypadku substancji organicznych w grę wchodzi przede wszystkim pochłanianie tego promiemóVłania (spektroskopia cząsteczkowa). Pochłanianie to rejestruje się na wykresach, otrzymując tzw. widmo spektralne w postaci krzywej, którą charakteryzują „piki" albo „maksima", odpowiadające dużemu pochłanianiu promieniowania przy danej długości fali, oraz „minima", w których promieniowanie o danej długości jest łatwiej przepuszczalne. Najbardziej bogate w takie krańcowości są widma w podczerwieni i one mogą dostarczyć najwięcej informacji o danej substancji.

Do identyfikacji metali można posłużyć się spektroskopią atomową emisyjną lub absorpcyjną. W metodzie emisyjnej badana substancja zostaje pobudzona do świecenia (emitowania promieniowania), np. w wysokiej temperaturze łuku elektrycznego lub iskry elektrycznej. Emitowane promieniowanie ulega rozszczepieniu w pryzmacie i zarejestrowaniu zwykle na kliszy fotograficznej. Otrzymane widmo spektralne porównuje się z wzorcowymi widmami odpowiednich pierwiastków. Jest to metoda przede wszystkim jakościowa, dopuszczająca tylko szacunkowe określenia ilościowe, jeśli nie dysponuje się specjalnym wyposażeniem.

Metodą, która pozwala również na ilościowe oznaczania pierwiastków (głównie metalicznych), jest atomowa spektroskopia absorpcyjna (ASA). W metodzie tej specjalna lampa katodowa emituje monochromatyczne promieniowanie danego pierwiastka (dla każdego pierwiastka jest obecna w zasadzie osobna lampa). W biegu tego promieniowania jest umieszczony płomień palnika gazowego, do którego wprowadza się rozpyloną mgłę badanego roztworu. W temperaturze płomienia palnika część zawartych w roztworze jonów metali ulega atomizacji. Atomy te pochłaniają promieniowanie lampy katodowej, proporcjonalnie do stężenia w badanym roztworze, co rejestruje się za pomocą odpowiednich urządzeń.

Wśród prostych analitycznych technik sorpcyjnych stosuje się w naszych laboratoriach najczęściej chromatografię bibułową, lub cienkowarstwową. W chromatografii cienkowarstwowej używa się płytki szklanej lub np. z folii aluminiowej, powleczonej cienką warstwą odpowiednio spreparowane-. go żelu krzemionkowego. W obu wariantach w pobliżu krawędzi bibuły lub płytki, na wyznaczonej linii startowej, umieszcza się po kropli badanego roztworu, np. wyciągu. Na kolejnych punktach linii startowej, w odpowiedniej wzajemnej odległości, umieszcza się po kropli roztworu wzorcowego substancji, której obecność podejrzewamy w badanej próbce. Następnie krawędź bibuły lub płytki zanurza się w odpowiednim rozpuszczalniku, częściej w mieszaninie. Całość mieści się w zamkniętej komorze szklanej. Bibuła, podobnie jak cienka warstwa żelu, mają zdolność zasysania układu rozpuszczalników.

Posuwający się front tego układu, napotyka badane i wzorcowe substancje na linii startowej i pociąga je za sobą. Jedne substancje łatwiej posuwają się z układem ciekłym, inne wykazują większe tendencje sorpcyjne do bibuły lub do żelu i posuwają się wolniej. Kiedy front ciekłego układu zbliża się do drugiego brzegu

HM bibuły luli płytki, przerywamy proce* „rozwijaniu cluonialoyinmu". 1*0 wym Imię clu oglądamy chiomat ogram w świetle lampy kwarcowej, a następnie spryskujemy go odpowiednimi odczynnikami w celu ujawnienia lub wywołania bezbarwnyc I zwykle plamek.

Podstawą identyfikacji jestodląg^ość, jaką przebyła nakropiona na linię starto wą badana substancja w stosunku do odległości, jaką przebył ciekły układ ro/.wi |a|ąey Wartość ta, oznaczana R,_t mieści się w granicach od zera (substancja pozosln|e na miejscu startu) do 1 (substancja posuwa się z linią frontu). Próbki wzorcowa ułatwiają identyfikację. Wywoływanie chromatogramu i uzyskanie barwny, li odczynów identyfikację tę jeszcze potwierdza.

Chromatografia gazowa jest aparaturową techniką analizy sorpcyjne), Podstawowym elementem aparatu jest rurka szklana lub stalowa, wypełniono drobap sproszkowaną substancją z naniesionym materiałem sorpcyjnym. Rui ko i o, długości zwykle 1—2 m, zwinięta w spiralę, jest umieszczona w termostacie ogrzewanym do temperatury wymaganej dla danego toku analitycznego. Prze/. |. rurkę przepływa gaz rozwijający chromatogram, zwykle obojętny chemicznie, jak np. azot, argon, hel. Na kolumnę wprowadza się maleńką próbkę badane) substancji za pomocą mikiostrzykawki. Podobnie jak w poprzednio opisanych metodach chromatograficznych substancja ta przesuwa się przez kolumnę z mnie) szą lub większą szybkością, w zależności od jej fizykochemicznych własności. W chwili opuszczenia przez nią kolumny odpowiedni detektor uruchamia n< jestrator, który wybija wskazówkę, rysując tzw. pik. .Tego odległość na laśinlę papierowej rejestrowana od punktu startowego jest charakterystyczna dla (lnne| substancji, wy$pkość_zaś — proporcjonalna do ilości tej substancji zawalili w próbce. Mamy tu zatem cm czynienia z równoczesną analizą jakościow a i ilościową. Także i w chromatografii gazowej posługujemy się różnymi wzorcami

Metody instrumentalne (aparaturowe) pozwalają na określenie pewnych cm h danej substancji. Jest to zatem jak gdyby identyfikacja pośrednia. W związku złym w toksykologii sądowej należy domagać się potwierdzenia wyniku dodatnim ę<. uzyskanego jedną metodą, za pomocą metody drugiej albo jeszcze trzeciej w celu uzyskania pewności dostatecznie dużego stopnia.

Oznaczenie ilościowe wykrytej jakościowo substancji przeprowadza •■u,* obecnie z reguły. Wynik ilościowy bowiem pozwala na odróżnienie, czy ii|i wykryty w materiale sekcyjnym lek był użyty w dawce leczniczej, czy toksyi zno| albo śmiertelnej. Różnice w zawartości trucizny w żołądku, wątrobie, nerce, krwi i w moczu pozwalają także na określenie czasu przyjęcia trucizny w stosunku do momentu zgonu.

Metod do oznaczeń ilościowych jest także wiele, zdecydowanie przeważa |ą w nich instrumentalne (aparaturowe).

Wymaga się, aby zastosowana metoda była przede wszystkim dostatei /.nie swoista (specyficzna) oraz dokładna i precyzyjna. Chodzi mianowicie o to, by oznaczając np. alkohol etylowy nie oznaczać równocześnie produktów rozkładu pośmiertnego tkanek, przez co uzyskałoby się wynik zawyżony. Precyzję i dokładność analizy można i należy kontrolować w każdym laboratorium. Są orle bowiem zależne od bardzo wielu czynników, w tym także od sprawności chi im ka-analityka, jakości posiadanej aparatury i urządzeń, jakości odczynników chemicznych itp.

Osobne zagadnienie to interpretacja uzyskanego wyniku analizy. Powinna być dokonywana wspólnie przez analityka i opiniującego lekarza z odpowiedni) li punktów widzenia. W ostatnich latach ukazały się, bazujące na kazuist yce, różne zestawienia stężeń fizjologicznych, terapeutycznych, toksycznych i śmiertelnych różnych substancji toksycznych. Na pewno ułatwiają one działalność oplnlodaw C7.ą, ale niezbędne są tu także ustalenia lekarskie dotyczące stanu zdrowia,