Obraz5

■ illin |><> takiej samej liczbie zestrojów akcentowych:

Ze spuszczoną / głową / powoli idzie żołnierz / z niemieckiej / niewoli.

(W. Broniewski, £olnitrz polski)

Ale arbitralność takiej pauzy może się ujawnić również w nieprzewidywalności miejsca, które wyznaczy jej poeta w przebiegu tekstu:

Mój list wysłany z tej wsi pozostałej nic doszedł?

Może opadł na polanie?

(Tylko dwa tam nikłe drzewka ocalały razem.)

(J. Przyboś, Widokówka)

Warto tutaj dopowiedzieć do końca, na czym polega arbitralność owej pauzy wersyfikacyjnej: ujawnia się ona po każdym zdaniu, co oczywiście nie jest praktyką prozy, albo tnie zdanie wbrew potrzebom składni. Il rzeba jednak pamiętać, że owo arbitralne segmentowanie tekstu na wersy nie anuluje jego rozczłonkowania składni* iwo-logicznego, lecz je majoryzuje, staje się od niego ważniejsze, dzięki czemu tekst wierszowany może posiadać p o d w_ój u a_ s o g m c n l a c j c: na zdania i na wersy, a to może spowodować, że sens wypowiedzenia (zdania) może tracić jednoznaczność, jaka jest zawsze udziałem poprawnie dokonanego członowania prozatorskiego, j

Wiersz jako przedmiot zainteresowań nauki o wierszu we rsol ogi i należy zdefiniować w sposób następujący:

Wiersz jest to sposób prozodyjnej segmentacji tekstu za pomocą arbitralnie użytych pauz, których tekstową wydolność określają reguły systemu prozodyjnego języka. W wyniku takiej arbitralności członowania tekstu wersy jako jego efekty mogą być mniej lub bardziej prozodyjnie zróżnicowane albo poddawane uporządkowaniu polegającemu na ich upodobnianiu, równowartościowości, czyli ekwiwalencję^

Wtórnie można za wiersz uważać konkretny tekst-utwór segmentowany weryfikacyjnie, ale należy pamiętać, że wiersz to nie tekst, nie mowa, nie wypowiedź, a także nie poezja i nie literatura, lecz struktura prozodyjna tekstu wynikła z jego wierszowej s e g m e n t a c j i.

*

Tera/, należy wykazać, że istotnie tekst segmentowany wersyfikacyjnie, a więc za pomocą arbitralnie użytej pauzy, ma a w każdym razie może mieć speeyli* zn\

I .zlali pro/odyjny dzięki leniu, że owa pauza podporządkowuje sobie zarówno pi .• ebieg i u I m ia* ji ja I i mo < u pl \w a* 11.1 jego a I eei i |o\v* 111 l a |(ow . u i i< I *i \ I, I a«I

pokaże, żc podział tekstu na wersy może oderwać intonację od zdania, powodując jakby jej „przesunięcie” do prozodyjnej obsługi wersu. Porównajmy w tym celu trzy fragmenty pochodzące z Pana Tadeusza:

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,

/

Kto cię stracił...    ⁴

Swój róg bawoli, długi, cęlkowany, kręty Jak wąż boa...

\

Zwała się Kokosznicka z domu Jcndykowi-Czówna...

Jak łatwo stwierdzić, wszystkie trzy pierwsze wersy przykładów kończą się lakimi samymi sygnałami prozodyjnymi: silną antykadencją, choć tylko pierwszy z nich ma do tego uprawnienia składniowe: wers ten kończy się ze zdaniem składowym wypowiedzenia i przysługuje mu antykadencjalny sygnał, pozostałe dwa przypadki pozostają w wyraźnej niezgodzie z porządkiem składniowym, a mimo to zachowują identyczny sygnał prozodyjny. W drugim przykładzie granica wersu została wyznaczona inaczej: całość składniowo-intonacyjna ze sl rój intonacyjny kręty jak wąż boa została przecięta pauzą wersyfikacyjną po wyrazie kręty. W przypadku trzecim przecięciu taką pauzą uległ wyraz, w wyni ku czego coś, co w prozie byłoby jednym (rozpadowym) zestrojem akcentowym, siało się dwoma pełnowartościowymi prozodyjnie zestrojami akcentowymi: j/cadykowi i Czówna. Fakty te pouczają, że pojęcia takie jak zestrój intona iyjny i zestrój akcentowy mogą oznaczać różne wartości językowe w różnych formacjach prozodyjnych tekstu. W prozie zestrój akcentowy to ko uiecznie jednostka semantyczna, wyraz lub kilka; w 'skandowaniu zestrojem jest każda sylaba; w wierszu zestrój akcentowy może przybrać również postać szeregu sylab zorganizowanych pod jednym akcentem, ale niekoniecznie musi to byt wyraz. Zestroje intonacyjne w skandowaniu z wiadomych powodów nie wyślę I >iiją, natomiast w strukturze wierszowej tekstu intonemy nie muszą łączyć wy i.r/.ów w wyraziste człony składniowe, i bardzo często, jak to widać już w wy ej przytoczonych przykładach, arbitralne pauzy wcsyfikacyjne tną je wbrew i mantyce.

Zobaczmy teraz, jak członowanie tekstu na wersy może modulować porządek d.centowy wypowiedzi:

...lecz wybacz bo tu już wbudowany błąd tkwił od zarania dziejów w naturze naszej — jej nie uciekniemy na skrzydłach anielskich i węch zwierzęcy po ziemi nas gania a że i rozprasza wszędzie do chwili gdy v\ jamie rozkopanej położą nas inni II I .i 11. >i 't|. t    u ,*/-» I Ii/iiiifi, Au/im...../ /ii