Obraz
7 (49)

dzy sobą stopniem udziału w nich czynnika społecznego bądź psychologicznego. Im większe występuje w mm nasilenie parametru psychologicznego, na który składają się różne właściwości psychiczne, a w szczególności postawy emocjonalne, oczekiwania, percepcja, potrzeby, tym bardziej staje się on osobowy i nieformalny. Jeśli natomiast przeważa w nim parametr społeczny, związany z normami, rolami i wzorami, wówczas mówimy o stosunku rzeczowym, formalnym. Ważniejsze cechy charakterystyczne stosunków międzyludzkich:

-    stanowią one określony rodzaj zależności

-    zależności te ulegają stopniowemu normowaniu

-    partnerzy przystosowują się do siebie.

Zważywszy na to, że interakcja jest podstawą stosunków międzyludzkich, można je rozpatrywać w trzech wymiarach:

-    behawioralnym

-    nagród i kar

-    postaw interpersonalnych.

Ujęcie behawioralne traktuje stosunek jako sumę procesów oddziaływania na siebie partnerów interakcji, w trakcie których zachowanie jednego staje się bodźcem dla drugiego i wywołuje jego reakcje, które z kolei stają się bodźcami dla pierwszego itd. Stosunek międzyludzki rozważany w tych kategoriach zależeć będzie od częstości interakcji i ich jakości. Takie czysto mechaniczne ujęcie pomija subiektywny składnik stosunków, ich wewnętrzną treść, uświadamianą tylko przez samych partnerów, w której zawierają się ich uczucia, oczekiwania i potrzeby. Dlatego też pomimo zalet, jaką jest chociażby intersubiektywna sprawdzalność, ujęcie to nie może być wystarczające od strony poznawczej.

Bardziej pogłębioną próbę analizy stosunków międzyludzkich, w oparciu o wymianę nagród i kar, przeprowadzili J. Thibaut i M. Kelley. Stosunki międzyludzkie traktują oni jako zachodzące w różnych okolicznościach między jednostkami interakcje, w trakcie których produkują one pewne wytwory i dzięki temu porozumiewają się. Decyzja co do wyboru partnera dalszych kontaktów wypływa według nich z zadowalającego wyniku interakcji, który mierzony jest stosunkiem nagród do kosztów ponoszonych w czasie jej trwania. Nagrody wiążą się z zaspokajaniem potrzeb i przyjemnością, jaka towarzyszy temu zaspokajaniu, a koszty - z negatywnymi odczuciami doznawanymi w toku interakcji. Im wyższe są nagrody i im niższe są koszty ponoszone w czasie trwania interakcji, tym większa jest tendencja do jej powtarzania z wybraną osobą. Obaj partnerzy powinni, zdaniem uczonych, wybrać takie zachowania, które przyniosłyby najkorzystniejsze rezultaty. Natomiast niskie gratyfikacje stwarzają tendencję do przerwania interakcji. Zależność partnerów wypływająca z faktu, iż mogą oni wpływać na swoje osiągnięcia i samopoczucie niezależnie od subiektywnej percepcji, jaka jest charakterystyczna dla behawioralnych ujęć stosunków - istnieje obiektywnie i określa szereg zmiennych uwikłanych w stosunki międzyludzkie, zwłaszcza uczucia i potrzeby uczestników interakcji.

Rozpatrując stosunki międzyludzkie z punktu widzenia kształtowania się postaw interpersonalnych, psychologowie prezentują różne poglądy co do określenia czynnika wpływającego w sposób dominujący na ich tworzenie. Postawy interpersonalne są specyficznym rodzajem postaw, których przedmiotem jest człowiek, ale pod względem struktury nie różnią się one od postaw w ogóle, stanowiąc zharmonizowany system elementów poznawczych, emocjonalnych i związanych z nim zachowań.

Wielu autorów jako główny czynnik w kształtowaniu się postaw interpersonalnych widzi zaspokajanie potrzeb. Jeżeli w toku interakcji potrzeby uczestników są wzajemnie przez nich zaspokajane, to kształtują się pozytywne postawy między partnerami. Jeśli natomiast jeden z nich me zaspokaja swoich potrzeb lub kiedy drugi utrudnia lub uniemożliwia ich zaspokojenie, wówczas u osoby, która w toku interakcji nie zaspokoiła swoich potrzeb, kształtuje się negatywna postawa wobec partnera. Ta zaś może być źródłem frustracji, a następnie agresji, która wcześniej czy później zostanie skierowana na osobę wy-