strony14 15

wielkiego zróżnicowania przestrzennego, co świadczy o wysokim stopniu ruchliwości tego czynnika [por. McCarty, Lindberg 1969].

Nałożenie zagospodarowania przestrzennego na układy cech naturalnych daje w sumie strukturę przestrzeni geograficznej. Dogodnie jest traktować ją jako pewną całość złożonąz elementów trojakiego rodzaju [Malisz 1985, s. 79]:

1.    Elementy strefowe, tj. obszary o określonych cechach naturalnych, które predestynują je do pełnienia pewnych funkcji gospodarczych (na ogół wydobywczych), jak: funkcje leśnictwa, rolnictwa, eksploatacji surowców mineralnych oraz funkcje turystyczno-wypoczynkowe.

2.    Elementy liniowe, czyli ciągi infrastruktury technicznej (energetyka, woda, transport i informacja), które są nośnikami powiązań między elementami stacjonarnymi. Ciągi te, a zwłaszcza wiązki tych ciągów, tworzą strefy, wzdłuż których powstają korzystne warunki do przetwórstwa (przemysłu) i urbanizacji. Mają one własności dynamizowania przestrzeni.

3.    Elementy punktowe (ogniskujące), które powstają i rozwijają się na skrzyżowaniach ciągów infrastruktury technicznej. Stanowi je sieć osadnicza - miasta i osiedla różnej rangi. Dzięki swemu położeniu i łatwości powiązań z otoczeniem miasta spełniają funkcje przetwórcze (przemysłowe), ale przede wszystkim funkcje usługowe różnych szczebli hierarchii.

1.2. Przestrzenne systemy funkcji i zagospodarowania

Tradycją nauk geograficznych i ekonomicznych jest kompleksowe podejście do badania zjawisk i procesów. Analiza systemowa rozwija podejście kompleksowe. System jest definiowany jako zbiór obiektów z ich własnościami oraz relacjami istniejącymi między nimi i między ich własnościami [Hall 1968, s. 93], System istnieje i rozwija się zawsze w pewnym otoczeniu (środowisku). Składają się nań obiekty spoza systemu - oddziałujące na system i same podlegające jego oddziaływaniu.

Przedsiębiorstwo jest jednym z obiektów w określonym systemie społeczno-gospodarczym⁶. Wraz z rozwojem w systemie tym następuje podział pracy. Specjalizacja uzależnia każdą funkcję od funkcji innych przedsiębiorstw. Funkcje to działalność ludzka, organizacji czy przedsiębiorstw pogrupowana w pewne kategorie o podobnych cechach technicznych, społecznych i ekonomicznych, związana z zaspokajaniem różnego rodzaju potrzeb.

Pomiędzy jednostkowymi funkcjami, a więc i miejscami, gdzie są one wykonywane, występuje wiele powiązań, tworząc jeden wysoce złożony system gospodarki narodowej. System ten ma swój wymiar przestrzenny. Każda bowiem funkcja jest zlokalizowana w jakimś miejscu, a każdy związek pomiędzy funkcjami wyraża się przemieszczaniem ludzi, towarów, energii itp. czynników [Regulski 1985, s. 35].

Istnieją funkcje różnego rodzaju, są to m.in.: produkcja rolna, wydobycie bogactw mineralnych, budownictwo, produkcja przemysłowa, usługi materialne i niematerialne, funkcje mieszkaniowe, wypoczynkowe itd. Funkcje stanowią więc zagregowaną działalność, jaka na danym obszarze jest wykonywana przez ludność. Ponieważ rozmieszczenie poszczególnych funkcji i ich powiązania nie są jednak równomierne, dlatego pomiędzy miejscami ich wykonywania występuje konieczność przewozu ludzi i materiałów, przesyłania energii i informacji. Konieczne są więc pewne funkcje specjalne, mające na celu zapewnienie tych przemieszczeń. Można zatem wyróżnić funkcje umiejscowione — wykonywane na określonych terenach, zagospodarowanych odpowiednio do potrzeb oraz funkcje łącznikowe (wiążące) - służące zapewnieniu połączeń między miejscami wykonywania tych pierwszych. Funkcje łącznikowe stanowią również systemy o charakterze przestrzennym, spełniane przez infrastrukturę techniczną (rys. 3).

'' Podobne podejściu systemowe do analizy miasta zastosował Kogulnkl 11982, 1986], traktując miasto jakozlo/ony system: funkcji, zagospodarowania, ludności i stiukliir społeczno-gospodarczych.