strony 15

'/.Wiara uwagi, *,/t /(golnę polo/i nu I*< .1 • !.i względem tych plowincji: li iyt<>riiini naszego kraju obejmuje bagnu nly ich ws/ystkieh. Świadezy lo o długiej i skomplikowanej historii geologicznej obszaru, jaki współcześnie zajmuje Polska.

Prekambr

pozostałości piekambryjskie: ruda polimeta-llczna, piaskowca i iłowce

Według badań paleomagnetycznych pozwalających określić położenie geograficzne skał powstałych w tej erze, skały budujące obecne terytorium północnowschodniej Polski tworzyły się ówcześnie na półkuli południowej (poniżej 15°S) (ryc. 2.3). Południowo-zachodnia i północno-wschodnia Polska była częścią lądu zbudowanego ze skał krystalicznych, czyli zarówno magmowych, jak i metamorficznych. Procesy magmowe i metamorfizm prowadziły do powstawania określonych złóż mineralnych. Stąd w okolicy Suwałk znajdują się powstałe wówczas w warunkach magmowych złoża rudy polimetalicznej, która oprócz magnetytu (najlepsza ruda żelaza) zawiera również tytan i wanad. Pomimo jej dużej wartości ekonomicznej nie podjęto na razie eksploatacji, światowe wydobycie takich rud jest bowiem wystarczające. Na obszarach, które były zalane morzem, osadzały się piaski i iły, przekształcone później w piaskowce i iłowce. Wszystkie te surowce znajdują się głęboko pod ziemią, dlatego też są trudne do wydobycia.

Kambr

Ity<. 2.2. Piaskowce kambryjskie w Górach Świętokrzysko h

W kambrze następowało powolne dźwiganie się terenu Polski (ryc. 2.4). Na dnie oceanicznym osadzały się iły i piaski pochodzące z niszczenia obszarów lądowych. Zamieniały się one w procesie diagenezy w iłowce i piaskowce (ryc. 2.2), z których zbudowane jest pasmo Łysogór. Z węglanowych szczątków organizmów morskich powstawały wtedy również wapienie. Pokłady tych skał znajdują się w Sudetach, ale nie mają znaczenia gospodarczego.

Ordowik, sylur, dewon

|)i)/ostatości or-dowlku, syluru l dowonu: piaskowce, Iłowce, lupki Hasło, wapienie

W ordowiku i sylurze (ryc. 2.5) nastąpiły silne ruchy górotwórcze orogenezy kaledońskiej. Wyłoniły one dzisiejsze Góry Świętokrzyskie oraz - w mniejszym stopniu - Sudety. Wokół przeobrażanych lądów i gór, w przybrzeżnych akwenach, gromadziły się osady, z których powstały iłowce, łupki ilaste i piaskowce. Ich czerwonawe zabarwienie wskazuje na ciepły klimat (w takim klimacie ze względu na charakter i przebieg wietrzenia chemicznego zwietrzelina przybiera czerwone zabarwienie, gdyż zawiera dużo związków żelaza i manganu). Organizmy żyjące w płytkim i ciepłym morzu, między innymi na obszarze dzisiejszych (lói Świętokrzyskie!), pozoslawily pokłady wapieni.

H

i piekambryjski ląd (skaiy magmowe i metamorficzne) morze (piaskowce, itowce)

i i - morze (piaskowce, iłowce, wapieniu)

▼ mdy polimetaliczne

(mac | netytowo-tytan owo-wanad owe)

"v ’ ¹ lorytorium Polski w okresie prekambru Ryc. 2.4. Terytorium Polski w okresie kamhm ■i | •<.. l-.tawie: W. Stankowski, Rozwój środowiska (na podstawie W. Stankowskiego) ii t' .*/») orograficznego Polski, Warszawa 1978)

iąa

morze (wapienie, margle, piaskowce)

^va_a Sudety

^aa.

Zagłębie aa Zagłębi 0° równik "S ^aa Górnośląskie ^A A Lubelsla., Zagłębie 'A '•?

Wałbrzyskie

0 100

• 'v« > ’> terytorium Polski w okresie ordowiku, ,Iniu i dewonu (na podstawie W. Stankow-k K*(J C))

tm - ląd □ - morze

r~i - złoża węgla kamiennego

Ryc. 2.6. Terytorium Polski w okresie karbonu (na podstawie W. Stankowskiego)