strony 15

/wiaca uwagi, ■./» /.egolnr polo/enu I‘iil\ki w .gięciem łych prowincji: l< iytoiinni naszego kraju obejmuje bagnu nly uli wszystkich. Świadczy to o długiej i skomplikowanej historii geologicznej obszaru, jaki współcześnie zajmuje Polska.

Prekambr

pozostałości piokarnbryjskie: ruda polimeta-llczna, piaskowcu i ilowce

Według badań paleomagnetycznych pozwalających określić położenie geograficzne skał powstałych w tej erze, skały budujące obecne terytorium północnowschodniej Polski tworzyły się ówcześnie na półkuli południowej (poniżej 15°S) (ryc. 2.3). Południowo-zachodnia i północno-wschodnia Polska była częścią lądu zbudowanego ze skał krystalicznych, czyli zarówno magmowych, jak i metamorficznych. Procesy magmowe i metamorfizm prowadziły do powstawania określonych złóż mineralnych. Stąd w okolicy Suwałk znajdują się powstałe wówczas w warunkach magmowych złoża rudy polimetalicznej, która oprócz magnetytu (najlepsza ruda żelaza) zawiera również tytan i wanad. Pomimo jej dużej wartości ekonomicznej nie podjęto na razie eksploatacji, światowe wydobycie takich rud jest bowiem wystarczające. Na obszarach, które były zalane morzem, osadzały się piaski i iły, przekształcone później w piaskowce i iłowce. Wszystkie te surowce znajdują się głęboko pod ziemią, dlatego też są trudne do wydobycia.

Kambr

Hy< 2.2. Piaskowce •.ki( h

W kambrze następowało powolne dźwiganie się terenu Polski (ryc. 2.4). Na dnie oceanicznym osadzały się iły i piaski pochodzące z niszczenia obszarów lądowych. Zamieniały się one w procesie diagenezy w iłowce i piaskowce (ryc. 2.2), z których zbudowane jest pasmo Łysogór. Z węglanowych szczątków organizmów morskich powstawały wtedy również wapienie. Pokłady tych skał znajdują się w Sudetach, ale nie mają znaczenia gospodarczego.

Ordowik, sylur, dewon

W ordowiku i sylurze (ryc. 2.5) nastąpiły silne ruchy górotwórcze orogenezy kaledońskiej. Wyłoniły one dzisiejsze Góry Świętokrzyskie oraz - w mniejszym kambryjskie w Górach Świętokrzy- stopniu - Sudety. Wokół przeobrażanych

pozostałości or-dowlkii, syluru l (lowonu: piaskowce,

Ilowce, lupki Hasło, wapienie

lądów i gór, w przybrzeżnych akwenach, gromadziły się osady, z których powstały iłowce, łupki ilaste i piaskowce. Ich czerwonawe zabarwienie wskazuje na ciepły klimat (w takim klimacie ze względu na charakter i przebieg wietrzenia chemicznego zwietrzelina przybiera czerwone zabarwienie, gdyż zawiera dużo związków żelaza i manganu). ()rganizmy żyjące w płytkim i ciepłym morzu, między innymi na obszarze dzisiejszych (iór Świętokrzyskich, po/,osławiły pokłady wapieni.

piekambryjski ląd (skały magmowe l metamorficzne) i morze (piaskowce, iłowce)

▼ mdy polimetaliczne

(m; u | n ety towo-tytan o wo-wan ad owe)

My ’ *• lerytorium Polski w okresie prekambru "i i |M,(l-.tawie: W. Stankowski, Rozwój środowiska <• i ■ .-no (jrograficznego Polski, Warszawa 1978)

i i - morze (piaskowce, iłowce, wapieni.’)

Ryc. 2.4. Terytorium Polski w okresie kambm (na podstawie W. Stankowskiego)

'a_a Sudety

''A

l i ląd

Zagłębi.

A Lubelskio

Zagłębie Wałbrzyskie

morze (wapienie, margle, piaskowce)

My: 2 V Terytorium Polski w okresie ordowiku, /Im u i dewonu (na podstawie W. Stankow-,Idego)

/^aa_a "a

^a,aa^aa_a Zagłębie / ^^A Górnośląskie

' v

100 km '

□ - ląd n - morze

r~i - złoża węgla kamiennego

Ryc. 2.6. Terytorium Polski w okresie karbonu (n. podstawie W. Stankowskiego)

111