Obraz3 (92)

różnorodnych metod i środków wychowania, które umożliwiłyby realizację takiego celu. W pedagogice empirycznej podejmowano też badania nad związkami między stylem wychowania a szansą na samorealizację oraz nad relacjami między wychowawcą i wychowankiem, które same w sobie mogą stanowić źródło samorealizacji. Bowiem pedagog wyzwalając potencjalne zdolności wychowanka sam realizuje się zawodowo i społecznie w toku tej działalności.

W naukach społecznych samorealizację rozumie się na ogół jako pewną właściwość człowieka, dzięki której osiąga on poczucie szczęścia spełnienia swoich marzeń, zdolności, odczuwa radość egzystencji w świecie.

W literaturze naukowej pojęcia samorealizacja, samorozwój, samourzeczy-wistnianie czy samokierowanie często utożsamiano. Określano nimi ten aspekt funkcjonowania człowieka, kiedy świadomie lub nieświadomie dąży on do spełnienia siebie, kiedy ujawnia swoje twórcze możliwości. Proces ten może przybierać różne formy. Niekiedy są to działania artystyczne, kiedy indziej zabawa, praca, nauka czy jakaś forma wypoczynku. Procesowi temu towarzyszą czasami krańcowo różne nastroje. Występują tu tak zwane „męki twórcze” - przeżywany niepokój. Człowiek nie potrafi zlokalizować źródła tego niepokoju, chociaż staje się on często impulsem do podjęcia działań twórczych. Z drugiej strony procesowi samorealizacji w twórczej aktywności towarzyszy poczucie zadowolenia, przeżywanego szczęścia. Zycie ludzkie przebiega na ogół między tymi skrajnościami.

Idea samorealizacji wywodzi się z tych koncepcji filozoficznych i pedagogicznych, w których podkreślano znaczenie podmiotowości, indywidualności, jednostkowej egzystencji w rzeczywistości. Każdy człowiek jest niepowtarzalny, ma własne imię, własną biografię, każdy dąży do zaznaczenia, jakby odbicia cząstki swojej osoby w świecie materialnym, w świecie cywilizacji, każdy chce pozostawić po sobie ślad, na przykład w życiu rodzinnym, w twórczości artystycznej, w działalności technicznej. Według tych koncepcji każdy człowiek dąży do życia pełnego, do optymalnego zaspokajania swoich potrzeb, do pełni szczęścia. Podkreślano w nich też wartość każdej jednostki oraz jej potrzebę przekształcania rzeczywistości, w której ona na co dzień funkcjonuje.

Niektórzy psychologowie i pedagodzy utożsamiali pojęcie samorealizacji z samowychowaniem, z samotworzeniem (autokreacją) własnej osobowości. W obu tych pojęciach nacisk położony jest na udział własny jednostki w swoim rodzaju. Człowiek stawiając sobie cele własnego rozwoju osiąga poczucie satysfakcji w toku ich realizacji, zaspokaja potrzebę poczucia własnego uznania dla samego siebie. Jednak samowychowania nie traktuje się tutaj w kategoriach „udręki”, że podmiot sam siebie zmusza do czegoś, co nie zawsze jest przyjemne, lecz przede wszystkim w kategoriach dojrzałości moralnej. Jednostka czerpie satysfakcję z tego, że osiąga zakładany rezultat wzbogacając przy tym swoją osobowość. U podstaw tego procesu leży głęboka motywacja wy-

45