Obraz8 (11)

LX    DZIEJE TWÓRCZOŚCI POETYCKIEJ

tej właśnie postawie dająca przejmujący wyraz. Jest to wiersz--alarm, wiersz-przestroga. W roku 1928, na jedenaście lat przed drugą wojną, taka diagnoza istotnie wydawała się wskazywać największe zagrożenie dla duchowego świata Europy.

Twórczość poetycka lat wojny i emigracji. (Po długim okresie (1929-1939) prawdę całkowdtego milczenia, wiosną 1940 roku, w Paryżu, Lechoń opublikował Grób Agamemnona.1 Wstrząs Września spowodował powrót do wderszy. Szok druzgocącej klęski, świadomość tragicznych losów' narodu, bohaterstwa obrońców, cierpień odległego kraju wyzwoliły przypływ emocji, domagających się poetyckiego kształtu. Uczuciom tym towarzyszyło, z romantycznych jeszcze wywodzące się źródeł, poczucie społecznego obowiązku, nakazujące traktować działalność pisarską jako współuczestnictwa w walce, jako służbę na wyznaczonym posterunku. Te same przesłanki wytyczają drogi twórczości w okresie powrześniowym wielu innych poetów polskich, w kraju i poza nim.

Przełamanie wewnętrznych oporów okazało się płodne w skutki: dwie trzecie poetyckiego dorobku Lechonia pochodzą z lat 1940-1956. Powstałe wówczas wiersze zebrane zostały w dwu tomikach wydanych oddzielnie: w Lutni po Bekwarku (1942), o zawartości częściowo przedwojennej, i Arii z kurantem (1945) oraz w' cyklu Marmur i róża, projektowanym jako zbiorek odrębny, lecz ostatecznie wydrukowanym w Poezjach zebranych (1954). Tom Poezji zebranych przyniósł też garść wierszy dotychczas rozproszonych. Twórczość dwu lat ostatnich pozostała rozsiana po czasopismach.

Lechoń - to już w tym czasie poeta całkowicie uformowany, wierny swoim założeniom, w rozumieniu funkcji i języka poezji bardzo tradycyjny, niechętny wszelkiemu eksperymentowi. Nie znaczy to, aby lata wojny i emigracji nie przyniosły nowych motywów, kierunków refleksji, prób wzbogacenia środków wypowiedzi. Dzieje się to jednak w obrębie ustalonego już modelu poezji, w podstawach swych nie zachwianego aż do końca.

I nawet nowa cezura milczenia, przypadająca na lata 1945-1950 (kiedy to powstał tylko jeden wiersz) stanowi jedynie antrakt w jednolitym już nurcie twórczości.

Wzbogacają teraz tę twórczość, obfite zwłaszcza w okresie wojny, motywy walki, bohaterstwa, martyrologii i nadziei. Grób Agamemnona przywołuje w tytule słynny poemat Słowackiego, wyrażający gorycz klęski, ale i wolę oporu. Niemal jednocześnie napisana Wielkanoc wypowiada wiarę w zmartwychwstanie -jasno tłumaczącą się w tradycyjnych kodach polskiej symboliki narodowej. Z tego kręgu inspiracji rodzą się takie utwory, jak -powstałe już za oceanem - Pieśń o Stefanie Starzyńskim, Do Szekspira, Ostatnia scena z „Dziadów”, Matka Boska Częstochowska, Legenda, „Czemuż to o tym pisać nie chcecie, panowie?”, Iliada, Kniaźnin i żołnierz, Męczennicy, Do Wielkiej Osoby, Rejtan, Marsz Drugiego Korpusu, Laur Kapitolu, Monte Cassino, Przypowieść i garść innych. (Reminiscencje wojny sięgają głęboko w lata powojenne, o czym świadczy Matejko, Spowiedź wielkanocna, Wiersz dla Warszawy, Pliki.)Lechoń wie, że historia się powtarza. Programowo odwołuje się do wielkich tradycji historycznych i konstruuje przejrzyste analogie współczesnych losów narodu do sy(uacji dawnych, z lat rozbiorów, z okresu walk z trójcą zaborców, do sytuacji utrwalonych w świadomości społecznej jako symbole nu,siwa, poświęcenia i miłości Ojczyzny\Na jednej płaszczyźnie z i.miłymi spotykają się w jego wierszach realia dnia dzisiejszego.

( Mo przykład takiego zabiegu poetyckiego:

Przez te same doliny, tymże Tybru brzegiem Znów idą jak przed laty ściśniętym szeregiem I płynie ta, co tutaj kiedyś się zrodziła,

„Piosenka stara, wojsku polskiemu tak miła”.

I kiedy trakt Cezara pod ich krokiem dudni,

Słyszą dzwonek na nieszpór i żuraw u studni,

I niosą dniem i nocą sztandary niezdarte,

I przejdą, przejdą Tyber i Wisłę, i Wartę.

(Marsz Drugiego Korpusu, w. 1-4, 17-20)