obraz8

matai sao muerania, czyli „Słońce ma dziś wiele oczu”, w tym sensie, że jest bardziej oślepiające niż zwykle, jako że większa czy mniejsza ilość oczu wyraża większą lub mniejszą jasność Słońca ⁸.

Raz więc jeszcze wszystko widzenie (wszechwiedza), tu symbolicznie wyrażone ponadnormalną ilością oczu, okazuje się właściwością boga słonecznego. Nie znaczy to wcale, żeby każda postać o czworgu oczach i dwóch głowach miała być koniecznie bogiem słońca. Bądź co bądź jednak dwie głowy i czworo (lub więcej) oczu wskazują na taką możliwość i w każdym poszczególnym wypadku rzecz wymaga bliższego zbadania.

2. MIKRONEZJA

Na Karolinach Istota Najwyższa zwie się Aluelap (Anulap), „Wielki Duch” i przebywa w najwyższym niebie, we wspaniałym domu na szczycie firmamentu, w niedosiężnej dali, rządy nad światem, powierzywszy swemu synowi imieniem Lugeleng (Ru-geiren itd.). „Środek nieba” (leng, lang, tan, ren = niebo). Lugeleng przygląda się sprawom tego świata i o wszystkim, co się dzieje na ziemi, donosi Aluelapowi. Jeżeli ludzie źle postępują, Istota Najwyższa karze ich śmiercią, trzęsieniem ziemi, powodzią i innymi klęskami⁹.

Aluelap bywa przeważnie odsuwany na dalszy plan¹⁰, jeśli nie zupełnie przesłonięty przez osobę Lugelenga, który wchodzi na jego miejsce jako bóg najwyższy i sam karze ludzi, jako że to on jest wszystko widzący¹¹, względnie wyręcza się swoim synem Olefatem (Olofad, Olejet itd.). Ale nie brak oznak wszystko widzącej wszechwiedzy samego Aluelapa, związanej, jak zwykle, z jego naturą niebiańską i słoneczną i wyrażanej znanymi już sposobami naiwnej symboliki. Na wyspie Ifaluk (środkowe Karoliny) Alue-lob, typowy deus otiosus, wciąż tylko śpi i oczy ma stale zamknięte; Lugeildn opowiada mu codziennie, co się dzieje na ziemi, a kiedy chce mu coś pokazać, musi mu sam własnoręcznie otwierać oczy¹².

Według legendy z wyspy Elato (na wschód od Yap) imię dla Lugelenga wybrała gwiazda Altair i w nagrodę za to Eluelap wyznaczył jej siedzibę w najwyższej części nieba, aby stamtąd mogła wszystko widzieć¹³. W legendzie tej Eluelap występuje jako jednooki, co oczywiście łączy się z tym, że jego okiem jest słońce ¹⁴.

Na wyspach Palau wszystkowidzenie słońca, utożsamionego z Istotą Najwyższą Ugelianged, „Pierwszym w niebie”, wyraża się w idei głowy o dwóch twarzach ¹⁵ ikonograficznie motyw ten stosowany jest i do innych postaci bóstw zarówno w Mikronezji, jak w Melanezji¹⁶.

Istotą Najwyższą na wyspie Nukumanu jest Kasiwa; mieszka on na szczycie nieba, stamtąd „wszystko widzi i słyszy” i wymierza sprawiedliwość zarówno niebianom, jak i duszom zmarłych ludzi, które wędrują do nieba¹⁷.

Grupa wysp Gilberta jest grupą najdalej wysuniętą na wschód z całej Mikronezji, leży najbliżej świata polinezyjskiego, którego wpływy kulturalne w znacznej mierze na nią oddziałały. W legendach wyspy Nauru występuje Damamak, istota o wielu głowach i wielu oczach. Damamaka wzywa się, aby odpędzał duchy, które boją się go, gdyż wszędzie może je dostrzec, ma bowiem oczy na czole, skroniach i potylicy. Wspiera ludzi w bitwie, a także pomaga odnajdywać rzeczy zaginione ¹⁸.

3. POLINEZJA

Typowe motywy formalne wszystkowidzenia (wszechwiedzy) — podwójną głowę i zwiększoną ilość oczu — spotyka się także w świecie polinezyjskim u różnych postaci mitycznych. W mitologii astralnej Wysp Towarzyskich — Łucznik to „czerwona gwiazda jaśniejąca o wieczornej porze swymi dwiema twarzami” ¹⁹. W kosmogonii Wysp Cooka lub Herveya trzecim synem pary Vatea-Papa jest Tonga-iti, czczony pod imieniem Mata-rau, „Ten, który ma dwieście oczu”, czyli ma wzrok niezmiernie bystry, jest wszystkowidzący²⁰. Synonimem mata-rau jest maka-walu, „o ośmiu oczach”, na Nowej Zelandii jest to epitet Maui, głównego bohatera mitologii Maorysów²¹. Tym samym epitetem, w tym samym znaczeniu, na Hawajach jest obdarzony Kama-puaa, przeciwnik bogini Pele, który oprócz ośmiorga oczu ma osiem stóp ²². W pewnym micie z wyspy Oahu (Hawaje) mata-wa-lu jest epitetem boga Pea-pea, który porwał żonę Maui; sen nigdy nie zamyka wszystkich ośmiu jego oczu jednocześnie²³, podobnie

317