50072 obraz8 (20)

z osobna. Późni komentatorzy „wprowadzali innowacje” w tym sensie, że w dawnych obrzędach odczytywali własne sytuacje duchowe, powiązane z głębokimi kryzysami ich czasów.

Wątpliwe jest więc, aby można używać tej ogromnej masy pism her-meneutycznych dla odczytania pierwotnego znaczenia Misteriów eleuzyj-skich, orfickich lub hellenistycznych. Jeśli takie alegoryczne interpretacje nie mogą nam przekazać „rzeczywistości historycznych”, mają jednak znaczną wartość. W istocie bowiem, interpretacje te naznaczyły całą historię późniejszej duchowości synkretycznej. Niezliczone chrześcijańskie lub heterodoksyjne gnozy z pierwszych wieków naszej ery zaczerpnęły stamtąd swe ideologie, symbole i główne wyobrażenia. Patetyczny dramat duszy ludzkiej, oślepionej i zranionej w następstwie zapomnienia samej siebie, został opowiedziany przez autorów gnostyckich za pomocą scenariuszy pochodzących ostatecznie z filozoficznej egzegezy Misteriów. Właśnie przez te synkretyczne gnozy rozpowszechniła się w Europie i Azji waloryzacja Misteriów hellenistycznych jako rytualnie kierowanego doświadczenia „upadku” i odnowienia duszy. Na koniec cała doktryna została ożywiona w kołach uczonych i filozofów przez ponowne odkrycie neoplatonizmu w renesansowej Italii.

CHRZEŚCIJAŃSTWO I INICJACJA

Pod koniec XIX wieku i jeszcze jakieś trzydzieści lat temu niektórzy uczeni sądzili, że mogą wyjaśnić początki chrześcijaństwa przez bardziej lub mniej bezpośredni wpływ Misteriów grecko-onentalnych. Ostatnie badania nie potwierdziły tych hipotez. Wprost przeciwnie, zaczęto się zastanawiać, czy „odrodzenie” Misteriów w pierwszych wiekach naszej ery nie powinno być wiązane z rozkwitem chrześcijaństwa; czy niektóre Misteria nie zreinter-pretowały swych dawnych obrzędów w świetle nowych wartości religijnych wniesionych przez chrześcijaństwo.

Nie do nas należy rozważanie wszystkich aspektów tego problemu³⁴. Trzeba jednak zaznaczyć, że ewentualne występowanie tematu inicjacyjnego w pierwotnym chrześcijaństwie niekoniecznie implikuje wpływ religii Misteriów. Taki temat mógłby być zapożyczony bezpośrednio z jednej z żydowskich sekt ezoterycznych, w pierwszym rzędzie esseńczyków, o których rękopisy znad Morza Martwego dostarczyły nam ostatnio

³⁴ Stan badań i bibliografia w: Karl Prumra, Religionsgeschichtliches Handbuch fur den Raum des altcbnst-lichen Umwelt (Freiburg in Brisgau 1943), s. 308-356; A. D. Noclt, Hellenistic Mystenes and Christian Sacraments („Mnemosync”, series, 4, V, 1952, s. 117-213); Hugo Rahner, The Christian Mysteńes and the Pagan Mysteńes (w: „The Mystenes”, Papers from the Eranos Yearbooks, III, New York 1955, s. 337-401). Por. także O. Cascl,Das chnstliche Kultusmysterium (wyd. 2, Regensburg 1935); tenże, Das christliche Festmysterium (Paderborn 1941).

166