Obraz5 (27)

ny dźwięk czy dziwną nazwę. Takie słowo więzi mnie przez dwa, trzy miesiące. Potem pewnego ranka znika, a w jego miejsce przychodzi następne”¹. Chociaż jednak przymusowe powtarzanie fraz, dźwięków czy słów jest częste u osób z zespołem Tourette’a, obsesyjnymi kom-pulsjami czy uszkodzonymi płatami czołowymi mózgu, to automatyczne, nieodparte powtarzanie fraz muzycznych jest niemal uniwersalne, stanowiąc najoczywistszy dowód ogromnej, acz czasami nadmiernej i niekiedy bardzo nużącej wrażliwości naszego mózgu na muzykę.

Całkiem możliwe jest tu płynne przejście od zjawisk normalnych do patologicznych i tak jak brainworms mogą się pojawiać znienacka w pełnej krasie, bez reszty podporządkowując sobie ofiarę, mogą też budować się stopniowo, wyrastając z normalnej wyobraźni muzycznej. Ostatnio powtarzałem często w myśli III i IV Koncert fortepianowy Beethovena w wykonaniu Leona Fleishera z lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. „Odtworzenia” te trwały po dziesięć, piętnaście minut i obejmowały całe części. Pojawiały się dwa, trzy razy dziennie, nieoczekiwane, ale zawsze mile witane, aż wreszcie w trakcie niespokojnej, bezsennej nocy miejsce całych partii koncertowych zajął jeden gwałtowny pasaż fortepianowy (z początku III Koncertu), trwający od dziesięciu do piętnastu sekund i powtarzający się setki razy. Wyglądało to tak, jak gdyby muzyka została zamknięta w jakimś obwodzie neuronowym, z którego nie mogła się wydostać. Nad ranem obwód szczęśliwie się odemknął i znowu mogłem się rozkoszować całymi dużymi partiami¹⁴.

Brainworms są najczęściej standardowe i nie zmieniają charakteru. Mają pewną określoną trwałość, w pełnej postaci trwają od kilku godzin do kilku dni, a potem • >1 (umierają, chociaż niekiedy zdarzają się incydentalne nawroty. Kiedy jednak wydaje się, że całkowicie już ode-./,ly, czekają gdzieś w ukryciu, zwiększona wrażliwość się utrzymuje, tak że kilka lat później wystarczy pojedynczy dźwięk, jakaś przypadkowa uwaga, by na nowo je uru-liomić. I niemal zawsze są fragmentaryczne. Właściwości te mogą się wydać znajome epileptologom, gdyż dziwnie przypominają małe, znienacka uruchamiające ię ogniska padaczkowe, które znikają, ale zawsze łatwo mogą się uaktywnić.

Niektóre leki sprzyjają earworms. Pewna kompozy-lorka i nauczycielka muzyki napisała mi, jak od chwili, w !y zaczęła przyjmować lamotriginę w związku z łagodnymi zaburzeniami dwubiegunowymi, nękały ją natrętnie powtarzające się frazy muzyczne. Przeczytawszy w ly kuł (Davida Kempa i in.) o intensyfikacji po lamotri-y,mie powtarzających się fraz muzycznych (podobnie jak liaz słownych i ciągów numerycznych), za zgodą lekarza odstawiła lekarstwo. Natręctwo earworms nieco się mniejszyło, pozostało jednak wyższe niż dawniej i nie l<\st pewna, czy powróci do swego dawnego stanu. „Boję .ię — pisała — że pewne ścieżki w moim mózgu zostały lak rozbudzone, iż będę już do końca życia cierpieć na rarworms”.

Niektórzy z moich korespondentów porównują brainworms do powidoków, a jako osoba podatna i na jedne, i na drugie, muszę się zgodzić z tym podobieństwem.

11 lży wam tutaj terminu „powidoki” na oznaczenie efektu l rwalszego od przelotnych wrażeń wzrokowych, których wszyscy doznajemy na przykład po nagłym rozbłysku

i il/.więkowej, sugeruje, że działa tu taki sam czynnik fizjologiczny, być może I >< iwiązany z aktywną pamięcią.

67

1

0. Sacks, Antropolog na Marsie, tłum. E Amsterdamski i in., Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2008, s. 117.

¹⁴ Zapętlenia takie trwają najczęściej dziesięć do piętnastu sekund, podobnie jak zapętlenia wizualne występujące przy rzadkim schorzeniu zwanym palinopsją. Choremu scena widziana zaledwie kilka sekund wcześniej — na przykład kogoś przechodzącego przez pokój — może się nieustannie powtarzać w głowie. Fakt, że taka sama cykliczność występuje w sferze wizualnej