Obraz (1453)

M hnlsiiiwy looirlyc/no nu-imlyi /nr nnnli/y rkonomic/iuj

Wymogom racjonalnej działalności gospodarczej odpowiada wariant gospodarowania intensywnego. Należy zatem dążyć do poprawy wyników ekonomicznych przez maksymalizację oddziaływania czynników intensywnych oraz ograniczanie wpływu czynników ekstensywnych.

Omawiany dalej system analizy może być wykorzystywany nie tylko do oceny osiągniętych wyników' w okresie sprawozdawczym (analiza ex post), lecz także do weryfikacji opracowywanych planów przedsiębiorstwa (analiza ex antę). Ważne jest bowiem uwzględnienie również w wielkościach planistycznych zgodności przewidywanej działalności z wymogami gospodarowania intensywnego.

W pracach analitycznych dokonuje się oceny osiągniętych wyników ekonomicznych najczęściej w porównaniu z rokiem ubiegłym, ustalając w ten sposób dynamikę podstawowych wskaźników ekonomicznych. W porównaniu tym nie należy jednak się ograniczać do typowego porównania dwóch czy trzech lat. Na potrzeby operatywnego zarządzania celowe jest także rozpatrywanie wyników w krótszych odcinkach czasu. Możliwe jest porównywanie konkretnych kwartałów lub miesięcy roku sprawozdawczego z odpowiednimi kwartałami lub miesiącami roku ubiegłego.

Podstawą liczbową podejmowanej analizy powinny być odpowiednie wskaźniki ilościowe, które mogą podlegać różnokierunkowym porównaniom i przekształceniom. W doborze tych wskaźników należy uwzględniać z jednej strony wskaźniki określające zaangażowane zasoby lub poniesione nakłady, z drugiej zaś — osiągane efekty.

Zasoby osobowe przedsiębiorstwa określa przede wszystkim przeciętny stan zatrudnienia pracowników ogółem w badanym okresie (zatrudnienie — R). Na użytek analizy można wyróżnić nominalny i realny stan zatrudnienia.

Nominalny stan zatrudnienia ustala się na podstawie ewidencji personalnej przedsiębiorstwa, uwzględniającej fakt zawarcia lub rozwiązania stosunku pracy. Przeciętna liczba zatrudnionych obejmuje tu zarówno pełnozatrudnionych, jak i zatrudnionych w niepełnym wymiarze nominalnego czasu pracy po przeliczeniu na pełnozatrudnionych.

Większą wartość analityczną ma realny stan zatrudnienia, ustalany przez dodanie do nominalnego stanu zatrudnienia tzw. zatrudnienia utajonego. Zatrudnienie to wiąże się w szczególności z występowaniem godzin nadliczbowych oraz rozliczeń dotyczących zaangażowania w różnej formie obcej siły roboczej w przedsiębiorstwie.

Zasoby majątkowe (M) zaangażowane w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa określa przeciętny stan aktywów trwałych i obrotowych. Jest to zatem całość aktywów według wartości bilansowej. Stan przeciętny jest średnią arytmetyczną stanów na początek i koniec okresu. Zasoby majątkowe są jednocześnie równowartością zaangażowanych kapitałów własnych i obcych.

Przychody (P) wyrażają osiągane efekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa w określonym okresie sprawozdawczym. Obejmują one przychody ze sprzedaży wyrobów, robót, usług oraz towarów zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym (bez VAT). W szerszym zakresie przychody ze sprzedaży mogą być uzupełnione o pozostałe przychody operacyjne oraz przychody finansowe, tworząc łączne przychody z działalności gospodarczej.

Koszty uzyskania przychodów obejmują koszty własne sprzedanych wyrobów, robót i usług oraz wartość sprzedanych towarów w cenach nabycia, określone jako koszty działalności operacyjnej¹. Rozszerzając zakres tych kosztów, należy uwzględnić — przeciwstawiane przychodom — pozostałe koszty operacyjne i koszty finansowe, które łącznie z kosztami działalności operacyjnej będą tworzyć koszty dz i a I aI ności gospodarczej.

Zysk przedsiębiorstwa (Z) jest podstawowym wskaźnikiem oceny jego działalności gospodarczej. Stanowi on w ogólnym ujęciu nadwyżkę przychodów nad kosztami ich uzyskania i nosi nazwę zysku z działalności gospodarczej. Zysk len, korygowany o straty i zyski nadzwyczajne, tworzy zysk brutto, następnie zaś pomniejszony o obowiązkowe jego zmniejszenia (głównie podatek dochodowy) -tanowi zysk netto. Przeciwieństwem zysku może być strata na każdym szczeblu rozliczenia wyniku finansowego.

W systemie syntetycznej analizy wyników ekonomicznych można wyróżnić

podobnie jak w innych badaniach — dwa etapy analizy:

•    analizę porównawczą;

•    analizę przyczynową.

Analiza porównawcza nic może jednak być sprowadzana wyłącznie do stwierdzenia, w jakim stopniu rosną lub maleją poszczególne wskaźniki, i ujawnienia odchyleń, lecz musi także objąć rozpatrywanie ich wzajemnych więzi i zależności. Powinny temu służyć wzorcowe układy nierówności podstawowych wskaźników ekonomicznych, w któiych zakłada się zgodność ich kształtowania się z wymogami gospodarowania intensywnego. Wskaźniki ekonomiczne objęte oceną muszą w warunkach gospodarki racjonalnej wykazywać odpowiednie zróżnicowanie dynamiki. Ważna jest zatem znajomość, jakie zróżnicowanie wskaźników i w jakim stopniu można uznać za prawidłowe, ekonomicznie uzasadnione, jakie zaś może świadczyć o niegospodarności, o nieracjonalnym wykorzystywaniu zaangażowanych zasobów osobowych i majątkowych.

Analiza przyczynowa powinna również być odpowiednio ukierunkowana. Nie można w niej zakładać dowolnych i oderwanych ocen ogólnego odchylenia badanego wskaźnika jako sumy algebraicznej odchyleń cząstkowych. Trzeba zwrócić uwagę na treść ekonomiczną poszczególnych odchyleń cząstkowych i w podejmowanej ich interpretacji uwzględniać nie tylko rodzaj odchylenia, lecz także jego rozmiar w porównaniu z wielkością pozostałych oraz wzajemne proporcje i zależności. Inny charakter mają odchylenia cząstkowe jednoznacznie dodatnie lub ujemne, a inny odchylenia zróżnicowane kierunkowo.

Scharakteryzowany system syntetycznej oceny pozwala, przy zastosowaniu ograniczonej liczby wskaźników, uzyskać bogaty zestaw informacji o tym, czy czynniki produkcji są wykorzystywane intensywnie, czy ekstensywnie, oraz o ich wpływie na wyniki ekonomiczne. Wyniki takiej analizy mogą i powinny stanowić punkt wyjścia dalszych szczegółowych badań.

1

W obliczeniu tych kosztów celowe jest pominięcie ewentualnego podatku akcyzowego.