Obraz (1455)

łK    1’uilsiuwy looreiyc/no niclotlyr/.nr iiiiuli/.y ekonomie/.iioj

eksploatacji. Mimo to znajomość układów wzorcowych powinna pobudzać do myślenia opartego na logice ekonomicznej i sprzyjać lepszej ocenie osiąganych wyników działalności gospodarczej.

1.3.3. Analiza przyczynowa wyników ekonomicznych

Omawiane poprzednio wskaźniki ilościowe i jakościowe wykazują wzrastający stopień syntezy, co pozwala na odpowiednie ich przekształcenie i badanie w toku analizy przyczynowej. Na uwagę powinna zasługiwać zwłaszcza analiza wyników wyrażonych we wskaźnikach przychodu ze sprzedaży i zysku.

W analizie tej wielkości przychodu ze sprzedaży lub zysku mogą być traktowane jako iloczyn oddziałujących na nie dwóch, trzech lub więcej czynników. Będzie to prowadziło do rozczłonkowania odchylenia ogólnego tych wskaźników (tj. O = P_]-P₀ lub 0 = Z\-Zo) na kilka składających się na nie odchyleń cząstkowych. Odchylenie ogólne (O) staje się wówczas sumą algebraiczną odpowiednich odchyleń cząstkowych.

Rozpatmjąc przychód ze sprzedaży, można stwierdzić, iż jest on — w podstawowym, dwuczyunikowym ujęciu — efektem określonego stanu zatrudnienia i wydajności pracy na jednego zatrudnionego, tj. P = RxPR. Pierwszy czynnik — stan zatrudnienia R — ma niewątpliwie charakter czynnika ekstensywnego, natomiast drugi — wydajność pracy na jednego zatrudnionego PR —jest złożony w swej treści ekonomicznej.

Wspomniana wydajność pracy może być potraktowana jako iloczyn wskaźnika zaangażowania majątku na jednego zatrudnionego i obrotowości majątku, tj. PR = MR x PM. Pierwszy składnik w powyższym układzie obliczeniowym, tj. MR, jest nakładochłonnym czynnikiem wzrostu wydajności pracy, a więc w istocie jest czynnikiem ekstensywnym, natomiast drugi, tj. PM, należy traktować jako czynnik o charakterze nakładooszczędnym. W dążeniu do podnoszenia efektywności gospodarowania niezbędne jest stymulowanie tego drugiego składnika jako czynnika intensywnego. Jeśli się zatem uwzględni złożoność wydajności pracy, to przychód ze sprzedaży może przyjąć postać iloczynu trzech czynników, tj.: P = RxMRx PM.

Iloczyn taki w toku porównywania danych z dwóch okresów będzie prowadził do podziału odchylenia ogólnego (O) na trzy odchylenia cząstkowe:

± O = ± 0_R± O_mr ± Opm.

W syntetycznej ocenie treści ekonomicznych ujawnionych odchyleń cząstkowych, zarówno dodatnich, jak i ujemnych, należy zwrócić uwagę, że o ile dwa pierwsze, tj. O_r i O_mr, wyrażają wpływ czynników ekstensywnych, o tyle trzecie, tj. O pm, jest wyrazem oddziaływania czynników intensywnych. Odchylenie cząstkowe O_r określa, w jakim stopniu wzrost lub zmniejszenie przychodu ze sprzedaży są związane orientacyjnie ze zmianą stanu zatrudnienia, Omr zaś wyjaśnia stopień oddziaływania zaangażowanego majątku w przeliczeniu na jednego zatrudnionego. Rozpatrując łącznie oddziaływanie obydwu omawianych czynników, można określić wpływ zmian składników majątkowych na zmianę przychodów ze sprzedaży.

Analiza przyczynowa osiągniętego zysku przedsiębiorstwa może być pot rak lowana jako rozwinięcie omawianej analizy przychodów ze sprzedaży. Zysk może bowiem stanowić iloczyn wielkości przychodów ze sprzedaży i wskaźnika rentowności sprzedaży według wzoru:

/ - PxZP.

Dlatego w dalszej analizie przyczynowej wzrostu lub zmniejszenia kwoty zysku przedsiębiorstwa można zmierzać do określenia wpływu na ujawniane odchylenia ogólne (<0 = Z| -Zo), oprócz uprzednio wskazywanych trzech czynników, dodatkowo jeszcze wskaźnika rentowności sprzedaży. Wynika to z następującego rozwiązania wzorcowego:

/ R x MR x PM x ZP.

Odchylenie ogólne kwoty zysku stanowi wówczas sumę algebraiczną czterech odchyleń cząstkowych:

¹ O = ± 0_K ± O mu ± O pm ± O/p.

Określając zasady interpretacji ekonomicznej obliczonych odchyleń, trzeba zauważyć, że dwa pierwsze, tj. O_r i 0_MR> w sumie wyrażają dodatni wpływ na kwotę zysku czynników ekstensywnych, co w dłuższym okresie pozostaje w sprzeczności z wymogami prawidłowej gospodarki. Natomiast dwa następne odchylenia, tj. 0,>m i ()/,>, są w sumie dodatnim wyrazem wykorzystania czynników intensywnych. Tendencja wzrostowa tych odchyleń powinna rzutować na ogólną poprawę wyniku finansowego. () ile jednak odchylenie cząstkowe 0,-_M określa wpływ stopnia efektywności wykorzystania zaangażowanych składników majątku tiwałego i obrotowego (w tym także optymalnego kształtowania się ich stanu), o tyle odchylenie drugie — 0_A,> — może stanowić wyraz efektów osiąganych dzięki korzystnemu poziomowi cen sprzedaży, obniżce kosztów własnych oraz zmianom struktury asortymentowej.

Reasumując, należy podkreślić, że zaprezentowane wzorce syntetycznej analizy porównawczej i przyczynowej wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa nie mogą być uznane za wyczerpujące. Umożliwiają jednak wystarczającą orientację w źródłach osiąganych wyników oraz dobrych lub złych przejawach działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

1.3.4. Przykład syntetycznej analizy wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa

Podstawowe wskaźniki ekonomiczne, charakteryzujące działalność przedsiębiorstwa, przedstawiają się następująco:

Symbol i nazwa wskaźnika	Okres ubiegły	Okres bieżący	Odchylenie	Dynamika (w %)
R — przeciętny stan zatrudnienia	1 000	1040	+ 40	104,0
M — przeciętny stan majątku (aktywów) (w zł)	800000	880000	+ 80000	110,0
P — przychody ze sprzedaży (zł)	600000	630000	+ 30000	105,0
Z — zysk netto (w zł)	32 000	36000	+ 4 000	112,5