P1010103 (3)

—    aparat fotograficzny i filmowy jako narzędzie obserwacji, eksperymentu, badania dokumentacji;

—    skale stanowiące narzędzia pomiaru (była o nich mowa w

§ 8);

—    dyspozycja badawcza (scheduła) — jest to lista pytań ukierunkowujących obserwacje, wolny wywiad lub badanie dokumentacji;

—    kwestionariusz stanowiący narzędzie wywiadu i ankiety — jest to starannie opracowany i sprawdzony w badaniach próbnych zbiór pytań jednoznacznych, precyzyjnych, zrozumiałych dla badanego, niekiedy skategoryzowanych, w celu ułatwienia zliczeń, a niekiedy otwartych, w celu umożliwienia swobodnego wypowiedzenia się; umiejętnemu opracowaniu kwestionariusza służą liczne wskazówki literatury metodologicznej; informatorzy odpowia-

~dają podczas wywiadu na pytania kwestionariusza-ustnie, wpisuje je do kwestionariusza przeprowadzający wywiad; respondenci ankiety wypełniają kwestionariusz sami—

U. Katalog wyliczonych technik i narzędzi badawczych nie stanowi wykazu zamkniętego. Może być i będzie dopełniany.

Powtórzyć należy, iż poprawne posługiwanie się technikami | badawczymi wymaga gruntownego ich opanowania — jako wiedzy i jako umiejętności. Nie brak w tym zakresie dobrej literatury, takżg- w języku polskim²⁶. _. *

Ale lektura, nawet najstaranniejsza, wymaga także ćwiczeń, prowadzonych pod kierunkiem dobrego praktyka. Największym niebezpieczeństwem pracy badawczej jest bowiem niewprawne posługiwanie się technikami badawczymi, co prowadzi do zebrania materiału „chorego”, którego lichości nie będzie w stanie po-

²⁸ Guilford, op. cit., rozdz. I i II; Nowak, Studia z metodologii...; Metody badań...; J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław 1967; Radlińska, op. cit. (cz. II Badania i metody, s. 91—218); J. Szczepański, Socjologia, wyd. I, Warszawa 1961, s. 428—460; S. Szostkiewicz, Procedury i techniki badań socjologicznych, Warszawa 1960, skrypt; Z. Zaborowski, Psychologia społeczna a wychowanie, Warszawa 1962, rozdz. VIII; Pilch, op. cit.; Analizy i próby technik badawczych w socjologii, pod red. Z. Gostkowskiego i J. Lutyń-skiego, t. I, Wrocław 1966, i t. II, 1968; A. M o 1 a k, Socjometria na usługach wychowania, „Kwartalnik Pedagogiczny", 1963, nr 1, s. 121—138.