P1010175 (2)

164

i wielogatunkowe — grądy). Jest mniej wrażliwy na susze niż buk (Włoczewski 1968).

Gleba

Grab pod względem wymagania związków mineralnych czerpanych z gleby zaliczany jest do gatunków mezotroflcznych (średnie wymagania), podobnie jak dąb bezszypułkowy, buk, lipa i inne. Pogrebnjak (1968) i Ebermayer (Włoczewski 1968) zaliczyli go, obok jesionu, jawora i innych drzew, do gatunków mega-troficznyćh.

Dobry wzrost stwarzają mu gleby gliniaste, świeże, pulchne, bogate w składniki mineralne. Występuje również na piaskach gliniastych i zwięzłych glebach ilastych i gliniastych. Na wilgotnych, chłodnych, ciężkich glebach zastępuje często buka. Rozwija się także dobrze na płytkich glebach i suchych ciepłych siedliskach. Unika gleb suchych, piaszczystych i zakwaszonych oraz bagiennych, o czym wspomniano wyżej (ryc. 22). Wyjątkowo występuje na glebach typu mad okresowo zalewanych.

Grab przez opad liści oddziałuje bardzo korzystnie na glebę, uaktywnia biologiczny rozkład ściółki złożonej z liści innych gatunków. Dlatego stanowi niezwykle cenną domieszkę, m.in. w drzewostanach dębowych (Jaworski 1988).

Siedliskowe typy lasu

Grab może pełnić rolę domieszki pielęgnacyjnej i biocenotycznej, rozpoczynając od siedliska boru świeżego zwiększa swój udział stopniowo aż do siedlisk lasu świeżego i lasu wilgotnego, występuje też w łęgach. Rolę gatunku współ-panującego może pełnić w zespołach grądowych na siedlisku lasu świeżego (Gb Św Db — Kraina II). W wyżynnych siedliskowych typach lasu może pełnić głównie rolę domieszkową (Zasady hodowli lasu 1988).

Grab jest w zasadzie typowym gatunkiem domieszkowym w drzewostanach sosnowych, dębowych i rzadziej bukowych. Jego właściwości możemy dobrze wykorzystać tam, gdzie zachodzi potrzeba: melioracji siedliska, wykształcenia sprzyjającego mikroklimatu lub pielęgnacji gatunku głównego. Pod tym względem nie znajduje równego sobie gatunku drzewa (Jaworski 1988).

Zagrożenia abiotyczne

Jest wytrzymały na mrozy, ulega szkodom mrozowym tylko podczas surowych zim. Mało wrażliwy na spóźnione przymrozki. Śnieg i sadź nie są dla niego niebezpieczne. W mniejszym stopniu niż buk jest on odporny na wiatr. Odsłonięty, może w starszym wieku ulegać zgorzeli słonecznej (podobnie jak buk). Grab jest wrażliwy na susze i upały (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Grab jest gatunkiem mniej wrażliwym (tab. 6) na działanie SO2, wrażliwym gpipa U) na fluorowodór (tab. 7). Jest on jednak bardzo wrażliwy na O3 i wrażliwy na tlenki azotu (tab. 8 i 16).

Ogólnie biorąc grab uznawany jest za gatunek słabo odporny na działanie kompleksu czynników siedliskowych, oddziałujących w strefach przemysłowych (Greszta 1987). Znajduje się jednak w doborze gatunków zalecanych do upraw w terenach zanieczyszczonych w wyniku oddziaływania przemysłu (Zasady hodowli lasu 1988).

3.    Wzrost

W młodym wieku rośnie stosunkowo wolno (w wieku 5 lat osiąga wysokość 83 cm, a w wieku 10 lat 167 cm (tab 12). Według Biihlera w wieku 11 lat dorasta do 2,20 m (tab. 11). Początkowo rośnie szybciej od buka (tab. 11), po 30 roku wolniej i ustaje we wzroście w wieku 80-90 lat. W warunkach optymalnych dożywa 120-150 lat, osiągając wysokość 25-30 m i pierśnice 50-70 cm. W warunkach Europy środkowej dorasta zwykle do 20-25 m. Jest drzewem drugie] wielkości¹, tworzy na ogół piętro dolne w drzewostanach mieszanych (Mayer 1977).

4.    Odnawianie

Na siedliskach grądowych — stwarzających optimum wzrostu — odnawia się bardzo obficie samosiewnie, opanowując niekiedy znaczne powierzchnie, tworzy wówczas lite grabiny. Często odnawia się odroślowo. Ten sposób odnowienia nie jest jednak godny polecenia.

Na siedliskach borowych, gdzie zazwyczaj brak graba lub udział jego jest I nieznaczny, konieczne jest odnowienie sztuczne.

Siew jest wskazany na glebach sprawnych nie ulegających zachwaszczeniu, \ wykorzystywany jest przy wprowadzaniu bardzo cennych podszytów w drze-\ wostanach sosnowych, zwiększających ich produkcyjność. Przy podsiewach sposób przygotowania gleby zależy od jej sprawności. W sprzyjających warunkach \ można zaniechać przygotowania gleby i siać pod motykę. Silniejsze zadamienie 1    wymaga zdarcia pokrywy i spulchnienia, można też stosować narzędzia me-

\    chaniczne, np. glebogryzarki lub pługi talerzowe (luki, przerzedzenia w drzewo-

\    stanie). Na terenach trudnych należy stosować ręczne przygotowanie gleby w

\    talerze oraz sadzenie w jamkę. W pracach tych stosujemy więźbę nieregularną,

l    zbliżoną do 2,5 x 2,5 m (Zasady hodowli lasu 1988), a więc luźniejszą niż przy

\    odnowieniu (tab. 13), wykorzystując sadzonki dwuletnie i trzyletnie, wysadzane

1 kępami o powierzchni około 10 arów obok kęp innych 1—2 gatunków drzew.

1

drzewa pierwszej wielkości — wysokość powyżej 25 m drzewa drugiej wielkości — wysokość 10-25 m drzewa trzeciej wielkości — wysokość do 10 m