Obraz0

indziej zaś po prostu ich użyteczność juko czynnika strukturująccgo Szczególnym przypadkiem jest dekalog, w którym odliczanie ^ dziesięciu wrosło w sam zestaw przykazań Może zabraknąć num. ru w najkrótszej wersji, jak ta zapisana ok. 1410 r przez kanonii płockiego Jakuba z Piotrkowa (zm. 1447). u którego Vf przykazać zapisane zresztą po siódmym, brzmi:

Nie czyń grzechu nieczystego /Proc/ urzędu małżeńskiego. (WR. v 24)

Identyczny tekst tego przykazania znajdujemy sto lat pó/r . w dekalogu Stanisława Zaborowskiego, wydrukowanym jako jed ; próbek zapisu w jego dziele ortograficznym Bardziej rozbudów r. przeróbki potrafią zagospodarować również liczbowanie:

Toć jest szóste przykazanie. Od nieczystości wstrzymanie:

Nie czyii grzechu cielesnego Krom urzędu małżeńskiego.

Tego nieczyści nic nie dbają. Na złości się w ydawają;

Grzechy niewymowne płodzą. A tak do piekła pr/vi !ukIz.i (V\ R. s 4 Ui)

Przytoczony bernardyński dekalog pieśniowy Słuchaj lego uc< liku głowo (datowany ok. 1530; Wydra I973) wprowadził więc do wykładu przykazań równoległy nurt negatywny: po każdej zwrotce prezentującej kolejny nakaz następuje zwrotka z przykładami jego naruszeń.

Liczyli się z technikami pamięci i późniejsi pisarze. Jak wykazała Ludwika Ślękowa (1992). Mikołaj Kej wprawdzie ,.n:: przykładał wagi do alfabetów mnemonicznych” ale ich ślady możni rozpoznać w inwencji i kompozycji Zwierzyńca i Zwierciadła, tam zwłaszcza 8-linijkowych Apoftegmatów. których krótkość sam poeta uzasadnił chęcią ułatwienia ich pamięciowego opanowania: ..podawani te apoftegmata (...) króciuchnymi słowy, iż (...) możesz sobie co upodobać a do pamięci przykować”. Ślękowa doszukała się jednak przejawów stosowania alfabetów pamięciowych w opisach hierarchii urzędów, wyobrażeń gospodarstwa ziemiańskiego (4. rozdz. Zwierzyńca), katalogach cnót i siedmiu grzechów głównych. Zwierciadło Reja jako całość to „prawdziwy popis klasyfikacyjnych upodobań" „Spośród zamieszczonych w Zwierciadle utworów ujawnieniu się klasyfikacyjnych pasji autora szczególnie sprzyjał najobszerniejszy z nich — Żywot człowieka poczciwego". Zawiera on 154 części.

dzielą się na kapituła, podzielone dwustopniowo na marginesie; jo nich odsyła końcowy „Rejestr, albo pokazanie krótkie miejsc .nobliwych do prętkiego znalezienia*', „plan generalny przypomina ^hentat scholastycznego traktatu", jego membra (księgi), ąuaestio-^ (tematyczne grupy kapitulów), distinetiones (kapituła), articuli cyfrowo-tytułowc paragrafy; sam Żywot to pars w stosunku do faierciadla (15). Oprócz klasycznej mnemotcchniki za podstawę Kj metody odnowionej w średniowieczu służyła nie znana antykowi jdnnmifestatio (E. Panofsky), podyktowana potrzebą obiektywizacji formy, stosowania i ujawniania planu generalnego czyli struktury poprzez rozbicie na postrzcgalne elementy i pokazanie ich relacji wszystko po to, aby „czytelnik był prowadzony krok za krokiem", panofsky wyjaśnia to oddziaływaniem metody scholastycznej:

^holistyczny nawyk [każe na wszystko patrzeć z punktu widzenia manifestatio i pruła uznać, że] nadrzędnym celem licznych elementów, z których złożona jest uredra, było zapewnienie stabilności tak jak pozwalał uznać, że nadrzędnym erkm licznych elementów, z których skomponowana jest Summa, było zapewnienie . ważności Podczas gdy umysł humanistyczny domagał się maksimum harmonii (bezbłędność pisania, nienaganne proporcje), umysł scholastyczny domagał się truksimum jawności («*plicitness). Akceptował i domagał się bezinteresownego wyjaśniania i funkcjonowania przez formę tak samo. jak akceptował i wymagał bez-Btóttowncgo wyjaśniania i funkcjonowania przez język J

Rozczłonkowanie i elementy „wizualnej logiki" wykorzystu-e również ars memorativa na różnych etapach pracy nad tekstem a także podczas jego poznawania Podział jest niezbędny zawsze: jeśli chcemy pewną historię jedynie zapamiętać, jeśli ją chcemy potem zreferować w trybie wykładu, oraz jeśli ją chcemy w całości wygłosić jak kazanie. W tym ostatnim przypadku podział nie wystarcza, gdyż musi być wielostopniowy każda część jest z kolei dzielona aa drobniejsze części wymagające zapamiętania. Zapamiętanie ich zawartości wymaga użycia specjalnych narzędzi wspomagających wyobraźnię i pamięć. To dzięki ich zastosowaniu każde odtworzenie wcześniej wykoncypowanego tekstu nic jest recytacją czegoś w całości zapamiętanego, ale stworzeniem go od nowa. Zobaczmy jak to przed rokiem 1504 wykładał w Krakowie polski autor najstarszego drukowanego u nas podręcznika sztuki pamięci Jan Szklarek (zm. 1515). Narzędzia te są inne dla różnych gatunków tekstowych. Autor