P1021104 (2)

60 I. Objawienie: Biblia

tradycja, lub też nie mogła być napisana w danej epoce. Nierzadko jednak świadectwo wewnętrzne potwierdzi autentyczność księgi.

Autentycznośćjest tu terminem fachowym. Utwór jest autentyczny, jeśli wykaże się, iż osoba, której się go tradycyjnie przypisuje, rzeczywiście go napisała; w przeciwnym razie zwiemy go nieautentycznym. Powinno się jasno pojmować, iż autentyczność i natchnienie to dwie różne rzeczy. Natchnienie oznacza, że autor danego pisma był pobudzany przez Ducha Świętego - czy możemy wymienić imię tego autora, czy też nie, to już inna kwestia. Jeśli więc wychodzi na jaw, że jakieś pismo jest nieautentyczne, nie dotyczy to bynajmniej jego natchnienia: przypuszczalny autor, kimkolwiek by był, był natchniony.

Krytyka historyczna

Nie wystarczy znać cel i treść księgi biblijnej; trzeba uznać, że jest ona dokumentem godnym zaufania. Jest to zadanie krytyki historycznej. Ale jeśli pismo biblijne ma podlegać rzetelnej ocenie, trzeba je rozpatrywać w jego prawdziwym środowisku. To, co powiedziano we wcześniejszym rozdziale o tle historycznym Biblii, stosuje się i do obecnej kwestii, jest to bowiem pierwszy aspekt, który powinien być wzięty pod uwagę. Księga musi być osadzona w swym społecznym środowisku, jeśli ma się ją zrozumieć i jeśli ma się właściwie odczytać jej posłannictwo.

Historyk zrozumie dane tekstu jedynie, jeśli uchwyci dobrze prawa, rządzące ludzką społecznością. Historia nie jest zbiorem dokumentów ani katalogiem odkryć archeologicznych: jest uczestniczeniem w życiu ludzi minionej epoki; a pomimo różnic społecznych, ekonomicznych i technicznych ludzie wszystkich epok są bardzo podobni. Dobry historyk jest świadomy trwałych praw ludzkiego życia i może odtworzyć warunki epoki, którą się zajmuje. Stąd właściwa ocena przeszłości wymaga dwu rzeczy: 1. wypracowania - drogą badań i doświadczeń - niezmiennych praw, które stosują się zarówno do przeszłości, jak i teraźniejszości, 2. dostatecznej wyobraźni - ukierunkowanej przez dane obiektywne - by zrekonstruować sytuacje i problemy innego wieku.¹

Osadzenie tekstu Pisma Świętego w jego właściwym środowisku historycznym nie zawsze oczy wiście jest zadaniem prostym. Im krótszy tekst, tym jest to trudniejsze; stąd na przykład szeroki margines niezgodności w datowaniu wielu psalmów. Aby wyrobić sobie sąd, musimy szukać oparcia w rezultatach krytyki literackiej.

Przez długi czas nasza znajomość środowiska biblijnego wywodziła się wyłącznie z samej Biblii. Od końca ubiegłego wieku sytuacja uległa jednak radykalnej zmianie. Przyczyną tej zmiany były odkrycia archeologiczne, które nie tylko uzupełniły dane biblijne, lecz ujawniły całe cywilizacje - pogrążone pozornie bez śladu w niepamięci — oraz bogatą i różnorodną literaturę, której istnienia nawet nie podejrzewano. Właściwie dokładniej dzisiaj znamy pewne okresy historii powszechnej niż odpowiednie okresy historii izraelskiej. Izrael nie jest już rozpatrywany w izolacji, lecz odgrywa swą rolę na rozległej scenie, rolę, która mówiąc na sposób ludzki, nie jest chyba większa niż rola statysty. Wynikiem jest nie tylko lepsze zrozumienie historii Izraela, lecz i głębsza ocena tajemnicy Bożego wyboru. Widzimy - jak nigdy przedtem -jak ścisłe ma Izrael poczucie swej prawdziwej skali: „Pan wybrał was i znalazł upodobanie w was nie dlatego, że liczebnie przewyższacie wszystkie narody, gdyż ze wszystkich narodów jesteście najmniejszym” (Pwt 7,7).

Archeologia zajmuje się zarówno pozostałościami materialnymi, jak i inskrypcjami oraz tekstami. Te pierwsze są niezbędne do rekonstrukcji historii izraelskiej; drugie jednak rzuciły więcej światła na tekst Biblii, „nic bowiem nie może wykreślić upartego faktu, że Biblia jest dokumentem pisanym, a zatem będzie bardziej bezpośrednio oświetlona przez źródła pisane, zwłaszcza gdy należą one do tego samego okresu”². Dlatego właśnie teksty ugaryckie (kilka tysięcy glinianych tabliczek i fragmentów wydobytych podczas prac wykopaliskowych w Ugarit — nowożytne Ras Szamra na wybrzeżu syryjskim - pochodzących z okresu 1400-1200 przed Chr.) rzuciły więcej światła na tekst Biblii niż wszystkie znaleziska nieepigraficzne odkryte dotąd w Palestynie. Podobnie teksty z Qumran zilustrowały w znacznej mierze tło Nowego Testamentu.

Egzegeta katolicki jest przeświadczony, że prawda Biblii wyłoni się triumfująco z tej konfrontacji z ludzkimi źródłami informacji; zakłada się tu oczywiście ścisłe pojęcie bezbłędności. Nie zaprzątają go jednak względy apologetyczne. Jest on świadomy, że najpewniejszy, a nawet jedyny sposób rozwiązania istotnych problemów polega na zdecydowanym i śmiałym rozwijaniu naukowej krytyki tekstu biblijnego. Musi się, co więcej, przygotować na popełnianie błędów, na pójście niewłaściwą drogą, jedynie bowiem idąc za każdą poszlaką pogłębimy nasze rozumienie Pisma Świętego; stwierdzenie, że jest to ślepa uliczka, i zasygnalizowanie tego jest mimo wszystko pozytywnym osiągnięciem. Przez cały ten czas uczony będzie się kierował własnym darem krytycznego sądzenia oraz gruntownymi badaniami przeprowadzonymi przez jego kolegów. Katolicka biblistyka zaszła bardzo daleko w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat. Jest ona teraz spokojna i pewna siebie i wydaje się oczywiste, że najbliższe półwiecze przyniesie rezultaty, które zdystansują wybitne osiągnięcia naszych czasów.

1

Zob. A. Robert i A. Feuilett (red.), Introduction a la Bibie, t. I-II, Tournai, Desclće, 1957, 1959 ² (dalej cyt. skrótem: IB), t. I, s. 161.

2

W. F. Albright, Peake’s Commentary on the Bibie, London, Nelson 1962 (dalej cyt. skrótem PCB), przyp. 45.