P1021103 (2)

58 I. Objawienie: Biblia

w pełni pojąć jedynie w jego kontekście. Bardzo pomocne w zrozumieniu tekstu jest często także badanie paralelnych fragmentów, tam gdzie takie występują,

Kompozycja

Następną fazą jest próba wykrycia płanu autora, zidentyfikowania jego źródeł - o ile były takie - i ustalenia formy literackiej dzieła. Jest to trudne, ponieważ żadne pismo biblijne nie ma spisu treści ani nawet podziału na rozdziały¹; żadne nie jest zaopatrzone w odnośniki (choć pewne księgi przytaczają swe źródła), a forma literacka nie zawsze jest oczywista.

Analiza treści księgi

Analiza treści księgi umożliwia nam wykrycie planu autora i odsłonieniejego myśli lub przynajmniej jego metody postępowania. Istnieje tu groźba subiektywizmu, dopatrywania się własnych idei w studiowanym dziele.

Konieczność wyśledzenia źródeł

Choć czasami można wykazać, że pisarze biblijni korzystali ze źródeł - w innych zaś przypadkach jest to wysoce prawdopodobne - trudno zawsze określić zasięg owych zapożyczeń jednego autora u innych. Nie zawsze też można mieć pewność, że pisarz podążał za źródłem nie budzącym wątpliwości, pisanym czy też ustnym. Niemniej badania te wniosły ogromny wkład do naszego rozumienia wielu ksiąg biblijnych, na przykład Pięcioksięgu i Ewangelii synoptycznych.

Forma literacka

Omawialiśmy tę sprawę wcześniej; tutaj wystarczy zauważyć, że encyklika Dńino afflante Spiritu podkreśliła ważność ustalenia formy literackiej utworu biblijnego.

Rzecz w tym, że pisarze biblijni przyswoili sobie formy literackie będące w użyciu u ich współczesnych; jedynie zatem, gdy wiemy, jakie to były formy

literackie, możemy z całą pewnością interpretować daną księgę. Dalsza trudność leży w wykazaniu, że jakaś księga biblijna - lub część tej księgi - należy do takiej a takiej formy literackiej. Skoro wszakże ustali się ten fakt, interpretacja księgi czy jej fragmentu jest łatwiejsza i pewniejsza. I odwrotnie, nierozpoznanie czy nieuznawanie danej formy literackiej doprowadzi nieuchronnie do błędnej interpretacji. Należy też uwzględnić osobisty styl autora, szczególnie gdy różni pisarze posługują się tą samą formą literacką. Tak na przykład wytworny styl Izajasza nie jest stylem pasterza Amosa, a św. Łukasz jest o wiele lepszym literatem niż św. Marek.

Geneza utworu

Śledzimy genezę księgi cofając się do jej autora i okoliczności, w których została napisana; im więcej wiemy o autorze, tym lepiej. Musimy w miarę możności ustalić datę i miejsce kompozycji utworu, jak również cel, w jakim został napisany; musimy też wykryć, do kogo był adresowany. Normalnie mamy do dyspozycji dwojakiego rodzaju świadectwo: zewnętrzne i wewnętrzne.

Świadectwo zewnętrzne

Cytaty w pismach współczesnych czy późniejszych mogą pomóc nam w identyfikacji autora księgi biblijnej lub przynajmniej upewnić nas, że istniała już ona w danym bądź wcześniejszym czasie. W zasadzie świadectwo zewnętrzne ma większe znaczenie niż świadectwo wewnętrzne, lecz dowody muszą być starannie zbadane, najpierw pod względem ich autentyczności, potem zaś dla ustalenia ich ścisłego znaczenia. Rozmaite świadectwa zewnętrzne, ogółem wzięte, tworzą tradycję; tradycja ta będzie oceniana pod kątem jej wczesnego pochodzenia i jej trwałości.

Świadectwo wewnętrzne

Opiera się ono na badaniu treści i charakteru utworu. Może umocnić lub osłabić dowody tradycji. Mamy przede wszystkim wyraźne wskazówki tekstu, ale tu musimy strzec się pseudonimowości. tj. dobrze znanego zwyczaju przypisywania jakiejś księgi słynnej osobie (np. wiele ksiąg mądrościowych przypisuje się tradycyjnie Salomonowi). Następnie analiza języka i stylu, danych historycznych i geograficznych oraz doktryny pomoże nam w ustaleniu genezy utworu. Rezultat takiego badania będzie często negatywny, tj. dojdziemy do wniosku, że dana księga nie mogła być dziełem autora, któremu ją przypisuje

1

Podział Biblii na rozdziały datuje się na XIII w. Zawdzięczamy go Stefanowi Langdonowi (zm. 1228), arcybiskupowi Canterbury; miało to ułatwić powoływanie się na Biblię. Podział na wersety został wprowadzony w 1551 r. przez drukarza Roberta Stephena (Estienne).