SDC13411

58 Stanisław Dubisz

3.4. Protopaństno wczesnych Piastów i jego władcy

Zgodnie z uwagami wcześniejszymi [zob. 3.3.] przyjmujemy, że proto-państwo. którym władali przodkowie Mieszka I, sięga trzeciej ćwierci IX w. ,X ich rodowodu opowiadanego współczesnym płynęła doniosła legitymizacja władzy zwierzchniej. Był więc ojciec - Sicmomysł, który według Galla Anonima „pamięć przodków potroił zarówno urodzeniem jak godnością"; postać więc wybitna, acz przesłonięta grubą mgłą naszej niewiedzy szczegółu. Był dziad Lcstko, książę tak znaczny, że to jego imieniem nazywano czas jakiś mieszkańców rozległego już kraju podległych jego mieczowi, Lestko-wiców lub Lścikowiców. Był wreszcie Sicmowit, który doszedł do rządów usunąwszy poprzednią dynastię. (...) Za praszczura uznawano Piasta Chościs-kowica. rolnika osiadłego na podgrodziu gnieźnieńskim. Członków tej rodziny książęcej nigdy jednak w średniowieczu Piastami nic nazywano. To porządkujący pomysł historiografii nowożytnej, powstały najpierw na Śląsku, może nawet w końcu XVI w., upowszechniony w wieku XVIII i przejęty przez Adama Naruszewicza."'*

Choć imiona poprzedników pierwszego historycznego władcy państwa polskiego mają charakter mitologiczno-legendamy, to warto nad nimi się zastanowić, ponieważ w ich etymologii i znaczeniu zawarte są pewne mity, tendencje kulturowe i nazcwniczc.

„Kołodziej w Kruświcy nazywał się Piast od piasty, dzieła swojego”.¹’ Ta okolicznościowo-ludowa etymologia z XVIII w. wprowadza nas w krąg rozważań o pochodzeniu nazwy dynastycznej, późnej i wtórnej, jeśli przyjąć przytoczone wcześniej zdanie A. Gieysztora. Współcześnie formułowane są tu dwie hipotetyczne koncepcje. Pierwsza z nich łączy istotnie nazwę Piast z podstawą piasta ‘część środkowa koła wozu (w której zbiegają się szprychy)’ «— psi. * pesti, (por. ros. piestb ‘tłuczek’); druga natomiast z podstawą piastun (por. piastować) ‘w czasach wczcsnopiastowskich: wysoki urzędnik dworski wychowujący synów królewskich lub książęcych’.²⁰ W wypadku

¹⁸    A. Gieysztor, op. cii., s. 16-17.

¹⁹    F- S. Jezierski, Rzepicha, matka królów, żona Piasta między narodami sarmackimi, słowiańskiego monarchy, lej częici ziemi, która się nazywa Polska, Warszawa 1790, s. 62.

²⁰    Por. A. Bruckner, Słownik etymologiczny..., op. cit., s. 405; W. Doroszewski (red.). Słownik języka polskiego, L VI, Warszawa 1964, s. 295-296; S. Rospond, Mówią nazwy. Warszawa 1976, s. 103.