P1060392

128

Andrzej Ml

■HiiD CA

piarżysk wskazuje na podobł populacji w V EB i HaC, choć od „lienności, me wykraczające jedri ponadto tylko około 19% ze 1 li latzyak a HaD nie ma wcześniejsze «iąie *<ę wyłącznie z HaD, a 5% | óe lateńskim. Ukazana niezgodno prosta, aby uznać, iż chodzi tylld dzeńia.

Po pierwsze nie należy w ż<| prostu ruchliwości w zakresie , krótkotrwalością użytkowania porównania większy relatywnie

0    schyłku epoki brązu i w HaC _w 111 EB, zapewne w starszej J okres wyraźnej stabilizacji osadn turalaym. Specyfika ruchliwości nolużycldcj wyraża się tym, iż wj regionów osadniczych, z szcrca

1    w związku z tym z daleki większych grup populacji, dośćl Wysoki jest wskaźnik cmentarzy] nych tylko w trakcie III El ogólnym wskaźniku nieciągłość? w wysokości 50%. Nie zawsze | które stawały się oparciem trwaj przy tym interesujące, iż niekiedl u schyłku epoki brązu lub w okr ruchliwość w 111 EB powoduje, j czyim zestawieniami sytuacji I wrażenie, jakoby stan potencjał cznego był wtedy wyższy niżl występują jednak tylko w szczei kadi, np. na skutek migracji (N

W trakcie III EB zakończy! ktur osadniczych na lewobrzeżi doża ruchliwość populacji, wy ekumen. Zarazem rozpoczął si w obrazu Odry, z wyłączenia on do początków V EB. Rc następował tam przy znacznie lagi, przy wysokim wskaźniku men. Wynikało to z charaktei Obraz osadniczy prawobrzeża ce brązu w oparciu o nądwyi wobrzeża. Byty to więc nada ale bardzo rozłożone w czusi podobnie planowe.

Tak więc proces budowy niczych ludności kultury lc w efekcie uformowanie trwa przypadał przede wszystkim może nawet od momentu otw bneża Odry w 11 EB przez Późnobrązowa cezura ma ms widzenia kształtowania stru w strefie Grzbietu Wapienia Naszkicowany stopniowy

tcncjału osadniczego oraz nasilenie ruchliwości populacji lokalnych. Przy obecnej sprawności w dokonywaniu rozwarstwień chronologicznych trudno jest zresztą orzec, w jakim stopniu stan zasiedlenia z HaC, a nawet już z V EB, stanowi rezultat podwyższonej ruchliwości, a w jakim realnego wzrostu demograficznego. Obserwujemy bowiem, ii w HaC wzrost potencjału osadniczego mógł wynieść do około 60% w porównaniu z V EB, gdy wcześniejsze wahania w tym zakresie, wyrażające się spadkiem między III i IV EB oraz wzrostem między IV i V EB, oscylowały w przedziale 10—30%. Zarazem na przełomie epoki brązu i okresu halsztackiego wskaźnik ruchliwości populacji sięga 50%. Jest on wyrażany poprzez udział cmentarzysk, które w trakcie V EB i HaC zostają założone lub opuszczone. Zestawiając natomiast sytuacje z IV i V EB zauważamy, iż ruchliwość w trakcie młodszej epoki brązu wyrażała się znacznie niższymi wskaźnikami nieciągłości użytkowania cmentarzysk i wyznaczanych przez nie ekumen lokalnych, gdyż regionalnie określały ją udziały kilku-kilkunastu procent. Związek pomiędzy wzrostem potencjału osadniczego, uchwytnego zbiorczo dla danego okresu, a nasilaniem się ruchliwości jest więc wyraźnie ukierunkowany.

Zjawisko ruchliwości stanowiło stały element (mecha-cizm) osadnictwa pradziejowego, o zmiennym nasileniu. Wskazuje ono poniekąd na permanentność procesu kolo-nizacyjnego w ówczesnych warunkach społeczno-gospodarczych. Odzwierciedlało ono w sposób najbardziej przejrzysty reakcje adaptacyjne populacji w kontekście aktualnej dynamiki w kształtowaniu warunków wegetacyjnych, najlepiej uchwytnej, zwłaszcza dla omawianych czasów, w sferze stosunków klimatycznych i hydrologicznych, co również obowiązuje dla Śląska (B. Dumanowski, A. Jahn, S. Szczepan kie wicz 1962; S. Marek, S. Siedlak 1972; W. Walczak 1974, s. 65—66, 71; Z. Bukowski 1982; A. Mierzwiński 1990). Nie jest więc najwłaściwsze kojarzenie wszelkich przejawów nasilania się ruchliwości, nieciągłości użytkowania obiektów i terenów, ze zmianami strukturalnymi i to o istotnym charakterze, choć równie niewskazany byłby schematyzm rozumowania w odwrotnym kierunku. Ruchliwość może sprzyjać zmianom strukturalnym, jak też zachowaniu tradycyjnych ram funkcjonowania społeczeństw. W świetle naszych, niezbyt imponujących, możliwości poznawczych staje się ona lepiej czy w ogóle czytelna w pewnych tylko sytuacjach, rejonach czy okresach. Stąd też ujawnienie takiego faktu ujmowane jest z reguły w aspekcie istotnych perturbacji strukturalnych lub politycznych (teoria centrów grodowych), co należy oceniać jako przejaw osłabienia krytycyzmu poznawczego i przedwczesnego entuzjazmu odnośnie sprawności naszej aparatury badawczej, skoro tak nas mogą zajmować fakty spektakularne i wiązane z nimi teorie.

W wypadku ruchliwości osadniczej na Śląsku na przełomie epoki brązu i okresu halsztackiego należy podkreślić jej lokalny charakter oraz fakt, iż jej nasilenie nie było związane z krótkim horyzontem czasowym, lecz charakteryzowało stosunki osadnicze od około połowy V EB po przynajmniej początki HaD. Jej permanentność byłaby wymuszana licznymi wahaniami warunków wegetacyjnych w trakcie schyłkowo-subborealnej fazy optimum klimatycznego. Stanowiła ona wyraz kolonizacji o chataM wewnętrznym w stosunku do tradycyjnych stref o2| czych, polegającej w dużym stopniu na przegrupuj ni ach, a częściowo tylko na zwiększeniu stopnia ok^j w ich obrębie lub na obrzeżach. Nie naruszało io 1 charakteru układów osadniczych, ani co w»wj głównych znamion regionalnych systemów preferen^d, dliskowych. Ulegały one najwyżej wzbogaceniu o ki I siedlisk o drugorzędnym znaczeniu, charakteryzują1 przy wcześniej i później dominujących tendencjach kkl tycznych (kontynentalizacja) niską atrakcyjnością. h^fl oczywiście pamiętać, iż stwierdzenie trwałości syn*] preferencji nie jest równoznaczne z uznaniem stabik&! w zakresie produktywności siedlisk. Jej wahania odpust dały przynajmniej częstotliwości oscylacji IdaJI w dłuższych odcinkach czasu i nie wszędzie dokonywih JJ w tym samym stopniu czy kierunku. Zmiany przyrodami są najlepiej czytelne w wypadku siedlisk najsilnię J gujących na fluktuacje warunków kiimatyczno-hydroiogj nych. Nigdy jednak rejony z ich znacznym udnałaJ stanowiły oparcia długotrwałych stref okupacji osada*

W omawianym wycinku pradziejów odmienny dum ter przyjęła tylko kolonizacja na Wyżynie Śląskiej.* rażająca się dalekosiężnymi przesunięciami, zwiąrad z ekspansją ludności podgrupy częstochowsko-gliwdi Ze względu jednak na stosunkowo niewielkie mań tego osadnictwa, obejmującego około 5% halsztacką potencjału Śląska, jest to odmienność o marginalnym & czeniu w zestawieniu z dominującą tendencją koteśj cyjną. Na skutek korzystnej poprawy warunków tipi nościowych (wzrost opadów) została tam zajęta suń Grzbietu Wapienia Muszlowego, cierpiąca zwykks ubóstwo płytszych wód gruntowych. Jak przystało t| strefę silnie reagującą na wahanie warunków klimaty® -hydrologicznych nie stanowiła ona zbyt długo opn dla osadnictwa. Na przykładzie tego terenu najlepiej ^ wniają się podstawowe warunki sprzyjające funkejoam niu struktur osadniczych ówczesnych społeczności K«J czne było mianowicie zapewnienie podstaw egzyste*o| zgrupowaniom populacji (wspólnotom terytorialni| z czym wiąże się możność dłuższego funkcjonowanosl danym terenie, przynajmniej przez kilka pokoleń. Gój zniknęły te warunki, nastąpiło całkowite, niekooko nagle, wyludnienie międzyrzecza Małej Panwi i KlodBJI Nie były wystarczającym oparciem czy zachętą akk' korzystniejszych siedlisk, gwarantujące egzystencję nap szonym populacjom, bez możliwości rotacji siedliskaeb meny (niezależnie od rotacji pól) oraz zbyt oddalony^<*1 macierzystych kulturowo i etnicznie obszarów.

Wspomniane warunki sprzyjające egzystencji sąorp ne nie tylko w okresie halsztackim, ale także przez" epokę brązu, i znajdują powszechne potwierdzenie | tylko na Śląsku. Nic można więc uznać za uzasadni próby wiązania silnych wspólnot terytorialnych (wiekn pulacyjnych) wyłącznie z fazą funkcjonowania m ‘M rzeżuch regionów osadniczych nielicznego osadnictwa fi dowego (Z. Bukowski 1971, s. 175). Trudno byłoby *| również zgodzić z poglądem, iż tą fazę rzekomej subón cji osadniczej na Śląsku otwiera w V EB wyraźna cefn związana z przegrupowaniami cmentarzysk, i że podest

jamyka ■kit

kl