p1080004 (4)

W obrębie funkcji opiekuńczej należy wymienić U kie zadania szczegółowe, jak: dbałość o bezpieczeństwo d/ied (ogólna troska o ich zdrowie, ochrona systemu nerwowego, np dzięki dbałości o to. aby na lekcji nie czuły się psychicznie zagrożone), zapewnienie warunków higienicznych, dbałość o należyty rozwój fizyczny (prowadzenie ćwiczeń śródlekcyjnych i instruowanie rodziców o sposobach racjonalnego odżywiania dzieci) oraz troska o rekreację, w tym organizowanie zabaw.

Przez funkcję diagnostyczno-prognostyczną należy rozumieć specyficzny zespół zadań dotyczących poznawania poszczególnych dzieci (prowadzenie ukierunkowanej obserwacji z wykorzystaniem specjalnych narzędzi badawczych - arkuszy obserwacyjnych, testów psychologicznych i dydaktycznych) oraz prognozowanie optymalnych dróg dalszego rozwoju każdego dziecka.

Funkcja kompcnsacyjno-usprawniająca wiąże się ściśle z poprzednią funkcją i jest niejako jej przedłużeniem praktycznym. Trzeba ją jednak wyodrębnić dla zaakcentowania doniosłości tej grupy zadań, których celem specjalnym jest korekta stanu zastanego. Współpracując stale z lekarzem i pedagogiem szkolnym, psychologiem z poradni wychowawczo-zawodowej, a także z domem danego dziecka, nauczyciel klas początkowych może skutecznie pracować nad eliminacją, złagodzeniem lub kompensacją wszelkich występujących odchyleń, takich jak wady wzroku, słuchu, wymowy, Icworęczność, zaburzenia funkcji analizatora wzrokowego, słuchowego, kincstciyczno-ruchowcgo. Od ich prawidłowego funkcjonowania zależy spostrzeganie wzrokowe i słuchowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa i słuchowo-ruchowa, percepcja i pamięć ruchu, usuwanie wad i niedostatków języka oraz słownictwa środowiskowego.

W obrębie tych funkcji należy wymienić także cały zespół specjalnych zabiegów dydaktyczno-wyrównawczych i korekcyjnych, służących usuwaniu nie tylko przyczyn, ale i samych niepowodzeń szkolnych.

Funkcja poznawcza jest preferowana przede wszystkim w programach szkolnych i stosunkowo najlepiej realizowana przez nauczycieli. Polega ona na rozszerzaniu i pogłębianiu wiedzy uczniów we wszystkich zakresach w stopniu przewidzianym programem nauczania początkowego. Konkretyzuje się w zadaniach szczegółowych przedmiotów nauczania. Funkcji poznawczej nic sposób rozpatrywać w oderwaniu od funkcji kształcącej, ponieważ dopiero wówczas dostrzegamy w pełni rolę nauczania początkowego, która polega na przyspieszaniu rozwoju, zwłaszcza intelektualnego.

Poznanie rozumiane jest jako zdobywanie przez człowieka wiedzy o otaczającej go rzeczywistości i o nim samym, a kształcenie to ogól czynności i procesów umożliwiających osiągnięcie względnie wszechstronnego rozwoju różnych sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności, zainteresowań itp. (Okoń 1992). Innymi słowy, proces poznania dotyczy wiedzy, a proces kształcenia różnych sprawności umożliwiających jej zdobycie.

Istotą funkcji kształcącej jest rozwijanie operacji myślowych (porównywania, analizowania, abstrahowania, uogólniania, systematyzowania, wnioskowania) oraz ogólnych sposobów racjonalnego uczenia się (umiejętność dostrzegania rzeczy nowych oraz istotnych, umiejętność klasyfikowania, porządkowania elementów w ramach większej całości, planowania itp.). W zakres tej funkcji wchodzą również liczne zadania szczegółowe, z których c..ęść ma charakter międzyprzedmiotowy, inne zaś dotyczą oddzielnych przedmiotów nauczania.

Chodzi więc o wyrabianie koncentracji uwagi i jej podzielności, kształcenie pamięci logicznej, rozwijanie elementarnych sprawności, tj. umiejętności i nawyków intelektualnych i manualnych o charakterze ogólnym, między przedmiotowym. takich jak czytanie, pisanie, liczenie, umiejętność wypowiadania się. manipulowania, a także sprawności dotyczące poszczególnych przedmiotów nauczania. W muzyce jest to więc na przykład wyrabianie słuchu muzycznego, umiejętność czytania nut i gry na prostych instrumentach, a w ramach przedmiotu kultura fizyczna - kształtowanie cech motoryc/nych (zręczność, koordynacja ruchowa, gibkość, siła itp.).

Szczególnie bogata i różnorodna jest funkcja wychowawcza nauczania początkowego. Należy w niej wyróżnić co najmniej tyle zakresów zadań, ile celów wychowania wyodrębnia się. Zazwyczaj mówi się o wychowaniu intelektualnym, politechnicznym, emocjonalnym, społeczno-moralnym, światopoglądowym, fizycznym, zdrowotnym i estetycznym. Do ograniczonego w powyższy sposób obszaru funkcji wychowawczej należą przede wszystkim sfery wychowania społeczno-moralncgo i światopoglądowego, jak rozwijanie pozytywnej motywacji wobec uczenia się i nauki szkolnej; wyrabianie poszanowania dla własnej pracy i pracy innych; kształtowanie wiary we własne siły w pokonywaniu trudności; kształtowanie należytego stosunku do mienia społecznego i indywidualnego.

12. HISTORYCZNE PRZESŁANKI ROZWOJU NAUCZANIA POCZĄTKOWEGO

W przeszłości ukształtowały się dwie wielkie koncepcje nauczania poczai-kowego. które można określić jakonaukę o rzeczach oraz jak o nauczanie łączne. Pierwsza wiąże się z rozwojem szkoły elementarnej (ludowej) i w miarę rozwoju stosunków społecznych suwała się szkołą obowiązkową. Druga natomiast rodowód swój zawdzięcza tzw. ruchom „nowego wychowania” z przełomu XIX i XX wieku oraz łat następnych, kiedy to powstawały różne odmiany szkoły aktywnej.

Nauka o rzeczach jest wytworem trwającego blisko 200 lat rozwoju teorii poznania, psychologii, dydaktyki i teorii wychowania. Można tu wyróżnić dwa okresy. Pierwszy to okres^od Jana Amosa Komeńskiego^do Jana Henryka Pcstalózzicgo, drugi przypada na wiek XIX (Wróbel 1990).

W okresie pierwszym zostają stworzone naukowe podstawy pracy poznawczej i wychowawczej, które Komeński określił jako nauczanie poglądowe.

9