P1080006

granitowych każe zaliczyć tę przebudowę do okresu romańskiego. Pojawienie się romańskiego wątku w polskiej architekturze nastąpiło, jak to widać najlepiej na Wawelu, czy też w Gnieźnie, w czasach wielkiej odbudowy za Kazimierza Odnowiciela.

Odbudowa katedry poznańskiej, której zniszczenie w 1038 roku było tak dotkliwe, że - jak obrazowo pisze Gall Anonim -„w jej ruinach dzikie zwierzęta założyły swoje legowiska”, w procesie odbudowy państwa była niezbędna. Można jednak było ograniczyć się tylko do odbudowy na wcześniejszych fundamentach z wykorzystaniem zachowanych ścian. Powiększenie akurat we-stwerku przydaje tej odbudowie szczególnych znaczeń zarówno konkretnych, w odniesieniu do sytuacji poznańskiej, jak i szerszych w kontekście polskim czy nawet europejskim.

Decyzję o powiększeniu poznańskiego westwerku tym łatwiej można było podjąć, im bardziej był on zniszczony. Z kolei tym bardziej był on zniszczony, im bardziej niszczyciele rozumieli jego sens. A jeśli tak, to Kazimierz Odnowiciel tym bardziej ten symbol nie tak dawnej potęgi Bolesławowego królestwa powinien odbudować. Nie tylko jednak odbudował, ale i powiększył. W żadnej z powiązanych z nim budowli nie pojawiła się forma tak dominującego westwerku. Warto pod tym kątem spojrzeć na odbudowywaną również po zniszczeniach katedrę gnieźnieńską. Zaczęta zapewne w latach czterdziestych za Kazimierza Odnowiciela konsekrowana była w roku 1064już za Bolesława Szczodrego. W porównaniu z Poznaniem, gdzie rozbudowuje się część zachodnią, w Gnieźnie główny akcent pada na rozwiniętą trójap-sydialną część wschodnią. Działania w katedrze poznańskiej wzmacniają związki z architekturą cesarskich katedr, w Gnieźnie w rozbudowanej części wschodniej odwołano się raczej do wzorów architektury klasztornej i to z kręgu reformy. Działania wokół katedry w Poznaniu wskazują na podkreślenie rangi miejsca jako centrum dynastycznego, podczas gdy w formie gnieźnieńskiej katedry zaakcentowano sakralny charakter tego miejsca. Odbudowa wielkopolskich katedr nabierała szczególnego znaczenia wobec faktycznego przeniesienia stolicy, zarówno w sensie wła-

Hipotetyczna rekonstrukcja katedry z powiększonym westwerkiem w czasach Kazimierza Odnowiciela — aksonometria. Opracowała i rysowała K. Skalska.

dzy książęcej, jak i na pewien czas być może kościelnej, do Krakowa. Zaangażowanie budowlane w tych dwóch ośrodkach wielkopolskich, wobec intensywnej działalności budowlanej w Krakowie, podkreślało - mimo zmiany centrum - całościowy charakter odbudowywanego państwa zarówno w strukturach władzy świeckiej, jak i duchownej.

Kazimierz przybywa do Polski po kilkuletnim pobycie w Niemczech przy poparciu cesarzy, najpierw Konrada II, a później

25