Obraz13 BMP

80 Niccoló Machiavelli

ono tylko tyle, że w stosunku do okresu wcześniejszego zmniejszyła się liczba konfliktów wewnętrznych i obcych najazdów. Nadal jednak bogate włoskie księstwa i republiki miejskie przyciągały zainteresowanie władców europejskich, którzy starali się także zdobyć wpływ na coraz słabsze papiestwo. Dlatego rywalizacja francusko-hiszpańsko-niemiecka stale zagrażała samodzielnemu bytowi politycznemu państewek włoskich, w których ścierały się ze sobą tendencje republikańskie, dopuszczające do władzy element mieszczański, z dążeniami najzamożniejszych rodów, starających się zapewnić sukcesję władzy swym potomkom. Toskania była doskonałym przykładem ukazującym wszystkie tc zależności. Za życia Niccola Machiavellego rządy sprawowała tam rodzina Medy-ceuszów, a po ich upadku w 1498 r. powstała republika miejska, której wysokim urzędnikiem został nasz bohater. Wcześniej był świadkiem wystąpień charyzmatycznego mnicha Girolama Savonaroli, który głosząc apokaliptyczne wizje, zawładnął na pewien czas Florencją. Został w końcu spalony na stosie pod zarzutem herezji, a jego prochy wrzucono do przepływającej przez miasto rzeki Arno. Młody Nicolló opowiedział się po stronie przeciwników dominikańskiego kaznodziei, co po jego upadku umożliwiło mu rozpoczęcie kariery zawodowej.

Okres sprawowania urzędu sekretarza drugiej kancelarii przez Ma-chiavellego trwał czternaście lat - do odzyskania władzy przez rodzinę Medyceuszów w 1512 r. Z ramienia władz Florencji młody Niccoló brał w tym czasie udział w licznych podróżach dyplomatycznych, co pozwoliło mu poznać praktykę polityczną i skonfrontować ją z wzorami literackimi. Istotne znaczenie dla ostatecznego ukształtowania światopoglądu naszego bohatera miały jego spotkania z największymi politykami owych czasów: Katarzyną Sforza Riario, Pandolfem Petruccim, Cesare Borgią, królem francuskim Ludwikiem XII i cesarzem niemieckim Maksymilianem I Habsburgiem. Z tego okresu pochodzą pierwsze próby pisarskie Machiavellego, które jednak mają charakter sprawozdań pozbawionych wniosków o ogólniejszym charakterze. Wspólną ich cechą jest zainteresowanie autora skutecznymi metodami osiągania celów politycznych. Prawdopodobnie już wtedy okrutny sposób, w jaki Cesare Borgia pozbył się najemnych żołnierzy (tzw. kondotierów), zaimponował młodemu Flo-rentyńczykowi. W przyszłości władca ten miał się stać pierwowzorem nakreślonego przez niego obrazu idealnego księcia.

Można przypuszczać, że pochłonięty karierą urzędniczą Niccoló Machiavelli nigdy nie zająłby się na serio pisarstwem politycznym, gdyby nie bieg wydarzeń politycznych, który po powrocie Medyceuszów przekreślił możliwości kontynuowania przez niego kariery publicznej. Ma-chiavelli został uchwałą Signorii pozbawiony wszystkich funkcji publicznych i skazany na osiedlenie poza miastem. Przeniósł się do odległego o 30 kilometrów Sant’Andrea in Percussina, gdzie mieszkał do śmierci. Wydarzenie to zapoczątkowało kilkunastoletni okres jego niezwykłej aktywności pisarskiej. Powstały wówczas wszystkie najważniejsze dzieła literackie Machiavellego. Choć brzmi to paradoksalnie, zawdzięczamy ten fakt niepowodzeniu życiowemu naszego bohatera, który do końca swych dni stara! się o odzyskanie utraconej pozycji politycznej. Jednak ku pożytkowi kultury światowej, a na nieszczęście dla niego samego, zabiegi te zakończyły się niepowodzeniem i w efekcie całą aktywność skupił na twórczości literackiej. Po śmierci Wawrzyńca Medyceusza w 1519 r. Machiavelli wrócił na kilka lat do działalności publicznej. Nie odniósł jednak większych sukcesów.

Nie jest naszym zadaniem omawianie całej spuścizny pisarskiej Ma-chiavellego; dlatego skupimy się na jego najważniejszych dziełach, ukazujących poglądy autora na problemy społeczne i polityczne. Są nimi Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza (.Discorsi sopra ła prima deca di Tilo Livio) i Książę (II principe), które powstały w latach 1512-1517. Chociaż bardzo ciekawą lekturę stanowią również Historie florenckie, to jednak najbardziej znany - jako podręcznik wiedzy o sposobach rządzenia państwami - jest napisany w 1513 r. Książę. Trzeba dodać, że dla autora dzieło to nie było najważniejsze, a powstało jako próba interwencji w doraźne sprawy polityczne Florencji. Dlatego dużą część zajmuje w nim analiza aktualnych wydarzeń politycznych w tym mieście, a jego bohaterami są wybrani władcy. Ma-chiavelli, oceniając opisywane działania polityczne, wytykał błędy popełnione przez ich uczestników i wskazywał na przyczyny niepowodzenia podejmowanych działań. Na końcu radził, jak w danej sytuacji powinien się zachować mądry Książę. Usiłował w ten sposób przekonać nowego władcę Florencji, Wawrzyńca Medyceusza - któremu zresztą książkę zadedykował — o swych umiejętnościach i przydatności w służbie publicznej. Z tego punktu widzenia warte szczególnej uwagi są rozdziały