P1080110 resize

76

ANNA NICSIOŁOWSKA-»|DZKA

czą penetrację tych terenów¹. Wykorzystywanie jej dla tych celów również większa koncentracja osadnictwa w pobliżu urodzajniejszych odcinków doliny ora* w miejscach jej poszerzenia¹, posiadających największy areał ziemi. Do wyjątków należy Jedynie zespół złożony z trzech grodów (różnej wielkości od kilku arów do 1,5 ha) znajdujący się w okolicy Kurowa, Białowody i Marcinkowic, paw. Nowy Sącz. Umieszczono go właśnie przy zwężeniu się doliny, nad załomem Dunajca. Grody były rozmieszczone po obu brzegach rzeki. Jeśli słuszne są sugestie A. Zakiego¹ o istnieniu grodu w Białowodzie. mielibyśmy tu następne skupisko grodów położone analogicznie Jak w Rau-ben Furt, Wrocławiu. Tyńcu itp. Istotną różnicę, zachodzącą pomiędzy zespołem grodów nad Dunajcem a wspomnianymi już grupami zwłaszcza okresów starszych, stanowiły znacznie mniejsze rozmiary tych pierwszych (w Kurowie i Białowodzie wynoszą zaledwie kilka arów, w Marcinkowicach ponad 1 ha). Wiążą się one zapewne między innymi i z odmiennym charakterem grodów występujących w tych różnych okresach. Również zasięg ekumeny zajmowanej przez poszczególne osiedla był znacznie mniejszy niż na innych terenach*¹⁷. Wyznaczały go z jednej strony naturalne warunki środowiska geograficznego, z drugiej bliskie sąsiedztwo następnych osiedli.

Występowanie tych stanowisk w stosunkowo nieznacznej odległości od siebie, duże podobieństwo ich farm, jak również położenie w pew- I nym zamkniętym regionie geograficznym, zdaje się wskazywać, że tworzyły one jakąś Jednostkę osadniczą odpowiadającą plemieniu. Od północy granicę jego wyznaczało „skupisko" grodów Kurów—Białowoda—

—Marcinkowice. Na południu położona u ujścia Kamienicy do Dunajca osada obronna w Zabrzeżu, pow. Nowy Sącz. Grody w Zawadzie Lanc-korońskiej i Roztoce pow. Brzesko, znajdujące się już na terenie Podgórza, rozwijały się najprawdopodobniej poza tym zespołetp.

Zarówno w podgrupie krakowskiej, jak i w dolinie Dunajca formy grodów i osad wyżynnych wykazują wiele wspólnych cech. Charakte-ryzują je wyjątkowo małe rozmiary*¹* (0,05—0,06 ha), w sporadycznych tylko wypadkach przekraczające powierzchnię 1 ha (Zawada Lanckoroń-ska. pow. Brzesko; Marcinkowice — 1.2—1.5 ha, oraz Tyniec „Grodzisko” — 7 ha), a także zbliżony sposób rozwiązania układu przestrzen-

ntgo^,,#. Tak więc we wszystkich nieco lepiej poznanych osiedlach zabudowa koncentrowała się wzdłuż krawędzi wysoczyzn lub przy pewnej tylko jej części (Tynico-Opectwo), a wewnątrz znajdował się wolny majdan.

Większe zróżnicowanie wykazuje natomiast sposób wykorzystania grodów oraz czas Ich użytkowania. W podgrupie krakowskiej można się liczyć z istnieniem grodów schronicniowych (Tyniec „Grodzisko”, Mni-kowo, pow. Kraków), a więc używanych głównie w okresie niebezpieczeństwa zagrażającego z zewnątrz grupie związanej z tymi grodami***. Osiedli tego typu nie stwierdzono natomiast nad Dunajcem**¹.

Natomiast czas zamieszkiwania grodów jest zróżnicowany jednakowo na całym terenie. Zarówno w. podgrupie krakowskiej. Jak i nad Dunajcem występowały grody długotrwałe niekiedy nawet kilkusetletnie, a także używane krócej, przez kilkadziesiąt lat. Większość tych stanowisk posiada wprawdzie materiały z HD i wczesnego okresu lateńskiego, a nawet sporadycznie i z HC. sądząc jednak z małej intensywności warstw przeważały grody używane krócej. Do takich można by zaliczyć np. Biskupice, Tyniec „Grodzisko”, Piekary, Kurów l inne. Grody zamieszkiwane najdłużej (200—300 lat) reprezentują przede wszystkim: Tyniec-Opactwo i Maszkowice (HC — okr. lat.). Pierwszy z nich został zbudowany już w HC na miejscu osady otwartej i używano go jeszcze we wczesnym okr. lat. W Maszkowicach uchwycono 2 fazy osadnictwa, ciągnącego się od HC do wczesnego okr. lat.***, lub nawet w głąb tego okresu. Według sugestii M. Cabalskiej*²³ starsza osada była otoczona palisadą, przylegającą do zewnętrznej ściany domów, które stały obok siebie. Mielibyśmy więc już w tym okresie do czynienia z prymitywnym grodem. Na Jego miejscu, zachowując analogiczny typ rozplanowania (domy przy krawędzi wyniesienia, w osadzie młodszej wzdłuż wału) powstała w HD lub we wczesnym okresie lat. nowa osada 'otoczona wałem kamiennym.

Wyniki badań w Maszkowicach pozwalają, wprawdzie z dużą •i» M. O c <11, Kultura łużycka. Iw:] Pradzieje powiatu krakowskiego, t. 3. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu JaglelloAsMefa Prace Archeologiczne, t- 2, l M; M. Cablllka, Z badań nad rozplanowaniem 4 konstrukcją domów mieszkalnych osady obronnej tv Maszkowicach, pow. Nowy Sącz, „Wiad. AreheoJ.", K. 33:

1968, *. 2, a. 19, rye. 1.    ... „

m o e <11, op. cif., s. 94. Jak zaznaczyliśmy jednak, w pobliżu „Grodziska nie uchwycono śladów osadnictwa otwtrtefo. Jeżeli obraz taki nie wynika z niedostatecznego stanu badań, to należałoby chyba zrewidować tak określoną funkcje grodu.

w 2 a k i. Problem—, s- 370.

m cnbalska. Z badań nad rozplanowaniem—. s. BO.

•m Cabalikz, Osadnictwo..., a. 50.

1

Nieco odmienny pogląd reprezentuje A. Żaki, Zdaniem tego autora znajdowane na sąsiadujących z grodami polach pojedynczo fragmenty ceramiki mogłyby przemawiać za istnieniem osad otwartych (Problem..., *, 308. 370).

*** Ca hulaka. Osadnictwo..., s. 43, ryc. 1.

•'« A. Żaki, Problem—, «. 390.

**' 2 a ki, op. ciL. a. 379.

'«* 2 a k i. Slarożutne..., s. 28.