P1080111 resize

78 ANNA NHtiOiOWBKA*WĘDBKĄ

ostrożnością. ustalić przybliżoną liczbę domostw znajdujących się ■ w osadzie. Opierając się na ich rozmiarach, wynoszących średnio 22,5 m» ■ (okolo dwie chaty na 1,5 ara), wielkości grodu (40 X 80 m) oraz na Je. 1 go rozplanowaniu (domy przylegające do siebie ścianami położone | wzdłuż krawędzi wyniesienia) można by z pewnym prawdopodobłeń- ■ stwem przyjąć, że było ich około 30—40. Podobną cyfrę przyjmuje G. Leńczyk®*⁴ dla nieco większego, lecz rzadziej zabudowanego grodu 1 w Zawadzie Łanckorohakiej (rozmiary domów były tam również więk- Mm szc I wynosiły 40—50 m*). W okresie póżnolatcńskim dla domostw o zbliżonej powierzchni J. Wielowiejski”* przyjmuje 4—5 mieszkań- ^ ców. Jeśli przesłanki, na których się opieramy, są chociażby w przybił- ;; zeniu słuszne, wielkość grup ludzkich zamieszkujących obie te osady mogłaby zamykać się w granicach 100—200 osób. Liczba 1 rozmiary domostw w pozostałych grodach nie są znane. Biorąc jednak pod uwagę różne ich wielkości i rozmieszczenie budynków przypuszczać należy, że samieazkiwały je grupy ludzkie składające się od kilkudziesięciu do kilkuset (nie więcej chyba jak 200) osób. Ze względu na przewagę grodów małych (0,1—0.6 ha) musiały również przeważać mniejsze grupy.

W świetle przytoczonych tu uwag wyraźnie zarysowuje się odrębność stosunków osadniczych panujących na omawianej części grupy górnośląsko-małopołskiej. Najjaskrawsza Jest ona w dolinie Dunajca, gdzie uderza wyjątkowo duże zagęszczenie osad. W oparciu o posiadane materiały można je wszystkie zaliczyć do osiedli obronnych, reprezen- , towanych zarówno przez grody, jak i osady otwarte, z natury obronne. Ł Tak bogaty rozkwit tego typu osadnictwa należy chyba głównie pr*y-fl| pisać, poza dogodnym zapleczem gospodarczym. znaczeniu Dunajca***. Stanowił on bowiem ważną arterią komunikacyjną łączącą obszary za- ■ karpackie z Małopolską.

Wiele cech wspólnych z osadnictwem doliny Dunajca, wynikają- ^A cycfa głównie z górskiego charakteru osad oraz ścisłego powiązania 'ich

“• O. Leń c syk, PresłototeAski gród nad Dunajcem w Zamubtt Lancko-rońskiej. Kraków 1M0. ». «H. 67.

*• J. Wiciowi© jsk i, Przemiany gospodarczo- * polec: ne ludności połii-Śaimoaj Polski w okresie późno la teks* im i riynulcin. Jłat Staroi.**, t 6: 1900. a 41. Podane tu liczby, podobnie zresztą Jak sugerowane dla większych budynków w Biskupinie, należy traktować wyłącznie Jako liczby abUSooe. Oczywisty )M bowiem fakt, żs zarówno rozmiary domów. Jak liczba mieszkańców z nimi związana uzależnione były od wielu rzeczy. Dyktowały Je. zwłaszcza w grodach: powierzchnia osiedla, różne możliwości zdobycia surowca budowlanego, stopień zamożności itp. Ponadto stopień zagęszczenia uzależniony był również od stosunków demon aficznych aktualnie panujących.

«w z. Bukowski. Karpaty u» okresie halsztackim. ,^cls AtehaeoL Carp.*’. t 4: IM, a. 1—•.    11Ł    JiA.*

• doliną rzeki, stanowiącą ważny szlak komunikacyjny, posiadało osad-_nic*wo Kotliny Orawskiej w Słowacji. Samo położenie kotliny wciśnią-_(#j pomiędzy pasma gór wpłynęło na bardzo wczesny, samodzielny jej (oswój, tak że z czasem teren ten nabrał własnych swoistych cech. pozwalających na wydzielenie tu odrębnej grupy określanej Jako orawska grupa kultury łużyckiej.

Od okresu halsztackiego, głównie zaś od HD obok przeważających cech tej kultury pojawiają się również pewne elementy typowe Już dla kultury puchowzkiej, która z czasem opanowała m. In. również Kotlinę Orawską. Nasilenie ich wzrasta w okresie lateńskim.

Główną osią, dookoła której skupiało się osadnictwo grupy orawskiej, była dolina rzeki Orawy. Tworzyła ona dogodną arterię komunikacyjną. która łącznie z doliną Dunajca stanowiło obszar tranzytowy. Przechodziły przez niego szlaki łączące tereny położone po obu stronach Karpat***. Osiedla wkraczają tu Jeszcze silniej w rejony górskie, zajmując również szczyty wznoszące się do 800. m n.p.m. Budowano je no krawędzi dolin lub na skalistych szczytach, leżących poza doliną (Bid nad Podbielą okr. Dolny Kubin). Od okresu halsztackiego najprawdopodobniej były to wyłącznie grody (w okresach wcześniejszych głównie otwarte osiedla wyżynne). Umieszczano je w odległości kilku do kilkunastu kilometrów jeden od drugiego***. Rozmiary ich wskazują na pewne zróżnicowanie wiążące się w dużym stopniu z chronologią grodów. Zdaniem Caplovića*** starsze obiekty były większe, kilku- lub kilkunastohektarowe (Istebne, okr. Dołn^ Kubin. ók. 1 ha. Tupó Skala, okr. Dolny • Kubin. ok. 6 ha. Mnich pod Ruiombcrokiem, ók. 12 ha). Natomiast młodsze, nawiązujące już do kultury puchowsklej, należały do osiedli małych, zajmujących niekiedy powierzchnię kilkudziesięciu m* **. Niestety jednak stan badań (brak dokładniejszych publikacji), a przede wszystkim bardzo nie precyzyjne określenia chronologiczne, stosowane przez badaczy zajmujących się osadnictwem orawskim, nie pozwalają na dokładniejsze uchwycenie różnic chronologicznych dotyczących czasu używania grodów dużych i małych. Można jednak przyjąć, że te ostatnie rozpowszechniły się dopiero po zniszczeniu i opuszczeniu starszych,

_ większych grodów.

Bukowski. Kulturo «uivcfca.~. s. 35; CaplouiŁ. Najnowsze badania.., s. 246, ryc. 8.

*** Żaki, Problem.... s. 31.

** Caplovie. Najnowsze badania--. &. 349; Bukowski. Kultura łużycka... s. 40.

m p. Caplovi*. Pohrebisko * mlodłej doby halitatskej r Podbieli. -Slo-venskA Archeologia**, X. 16: 1968. x. 1. s. 178.