P1080727

ihwiatr tut wiatrów rzucane pustotę Hicie swe kute ze srebrzystej tifcwdbF ^{1 2}

Drogie kamienie, przeciwstawione -— jako elementy wieczne — efaaotyu-tel ² przemijającej naturze, to koncepcja wywodząca się z alchemii i powiązanych z nią nauk okultystymiycfa. (Trudno nie wspomnieć o alchemii, skuto jest mowa G minerałach). Tego rodzaju tradycje żywe były w omawianej epoce. W latach 1890—1892 ukazały się w Paryżu Dzida średniowiecznego nr rmifgii Alberta Wielkiego, zawierające między innymi traktat o minerałach. Wcześniej. w roku 1866, Menard ogłosił francuski przekład ksiąg hermetycznych Hermesa Trisrnegistosa. Symbolice drogich kamieni poświęcona była między innymi książka Remy de Gounnonta JLe Latin mystiąme (Paris 1892), którą poprzedził wstępem J. K. Huysmans itd., itd. U nas symboliką drogich kamieni, ich powiązaniami z ciałami astralnymi (minerały są to stellae secundae) zajmowali się przede wszystkim Stanisław Przybyszewski i Tadeusz Miciński. Ale nie tyłka. Bohaterka opowiadania Rwy Łuskiny czyta na przykład „Chryzopeę — poemat o robieniu złota, Apulejusza Przemiany, Democritesa Aleksar>dryjczvka

Physica et mystica [___] o Panacei życia i Toboli smaragdtna Hermesa Tristse-

megesa czy Thota”. Jak stwierdza autorka: „Symbolika magiczna kamieni i planet otworzyła przed nią swe najgłębsze tajnie” ³,

Bardziej niż symbolika drogich kamieni wydaje się dla naszych celów interesująca inna sprawa: sam fakt powiązania poezji z alchemią i z naukami okultystycznymi. Świadczą o tym między innymi takie określenia jak „alchemia słowa" (Rimbaud) czy porównania twórczości poetyckiej do magii. Inspirowany przez okultystę Eliphasa Leviego ³⁵ pisał Mallarme o tajemniczym pokrewieństwie między starymi praktykami a tym rodzajem czarodziejstwa, które istnieje w poezji ³. Poezja rozumiana jest jako magia; także — jako czynność „hermetyczna” (pamiętajmy o pochodzeniu tego słowa od Hermesa Trisrnegistosa). zrozumiała tylko dla kręgu wtajemniczonych. Jest wreszcie poezja ucieczką od życia.

Zamki, miasta i podziemia z drogich kamieni stanowią wyraźną analogię talró² do takiej postawy twórczej. Sztuczny świat, architektura z kosztownych materiałów (tu przecież należy również „wieża z kości słoniowej” występująca wówczas między innymi u Antoniego Langego) jest miejscem ucieczki w świat sztuki, a jednocześnie — miejscem ucieczki w swoje własne wnętrze. W takim właśnie wielointerpretacyjnym kontekście występuje utworzone z drogich kamieni państwo podziemne w Epipsychidionie Przybyszewskiego. A oto kilka innych przykładów.

Jak pijany jedwabnik błyszczącym kokonem, Omotałem się przędzą marzenia tęczową... Zamieszkałem w królestwie poezji złoconem,

1

^a W tomiku: Poezje, U, Warszawa 1900. Miasto to znajduje się pod wodą. — W. V o r d-triede twierdzi w wymienionej już książce, że zejście do podziemi oraz przemiana żywej natury na metaUczną i kryształową stały się po raz pierwszy symbolem u Novalisa. Podziemie ze sztucznej natury jest — stwierdza Vordtriede — nowoczesnym symbolem, oznaczającym twórczość poetycką. Jest tak ważnym symbolem, jak dom (zamek) Kafki dla późniejszej generacji (jw., s. 49). — Warto tu wspomnieć o — późniejszej — twórczości J. L. Bor-gesa, w której architektura, zwłaszcza o charakterze labiryntowym, występuje w skomplikowanych funkcjach symbolicznych.

E. Łutkina, Witraże [w:] Vir<iginibc£s. Romans stylizoioany, Kraków 1906, s. 61.

2

Pisze o tym między innymi H. Friedrich w książce Die Struktur der modernen ^LV²1k, Hamburg 1956, s. 10².

3

*' Maila rm ć. Magle [w:J Oeuures complćtes. Texte etabli et annotć par H. Mondor - ^G3J- Aubry, Paris t#ei, s. 400.