P1170509

powszechnie /.a element charakterystyczny już dla kultury wschodnio-pomorskiej (wejherowsko-krotoszyńskiej). Tymczasem na cmentarzyskach Władysławowskich najmłodszymi pochówkami są właśnie groby skrzynkowe z popielnicami twarzowymi, których znaleziono łącznie 16 (W. La Baume 1963, s. 66 n.). Wyznaczają one niewątpliwie końcową fazę użytkowania tych cmentarzysk. Nie jest to odosobniony przypadek. Na Pomorzu Gdańskim znamy szereg cmentarzysk datowanych na HaC, na których obok grobów z materiałami charakterystycznymi dla tego okresu, pojawiają się również popielnice twarzowe. Są to stanowiska: Gdynia, ul. Bema (L. J. Luka 1966, s. 127 n.), Gdynia Wzgórze Nowotki (A. Szymańska 1967, s. 94. tu obok pokryw obejmujących z oczkami odkryto grób skrzynkowy z popielnicami twarzowymi) i Szemud, gm. loco. stan. 4, w wqj. gdańskim (L. J. Luka 1966, s. 391). Obok nich występują także cmentarzyska z okresu HaC, na których nie odkryto wprawdzie popielnic twarzowych, ale zawierają elementy typowe już dla okresu HaD: Gościcino, gm, Wejherowo (J. Szwed 1975, s. 482), Wysin, gm. Liniewo, stan 2 (J, T, Podgórski 1985; s. 116), Nowy Burkoczyn, gm. Nowa Karczma, stan. 3 (J. T. Podgórski 1979, s. 92). Niezuleżnie od nich znamy również cmentarzyska, które swój okres użytkowania zawierają wyłącznie w HaC, jak np. Władyslawowo-Chłapowo, stan. 2 (M. Pietrzak 1974, s. 110 n.).

Przykłady te dowodzą, że użytkowanie części cmentarzysk fazy wielkowiąjskiej,nie kończy się w okresie HaC, lecz trwają one przynajmniej do początku okresu HaD. W okresie tym pojawiają się nowe, mniejsze cmentarzyska, zakładane na innych miejscach. Nowe cmentarzyska należą już do innej fazy, obejmującej okres HaD ora* wczesny i środkowy okres lateński. Fazę poprzednią, dla której miano „wielko-wiejska", wobec zmian nazewnictwa i podziałów administracyjnych jest juz anachronizmem, należałoby nazwać władyslawowską, od obu największych, najdłużej użytkowanych i najbardziej zasobnych w materiały, a przez to najbardziej dla niej charakterystycznych cmentarzysk. Fazę tę wiążę nie z pojęciem kulturowym, lecz z okresem użytkowania omawianych i podobnych nekropoli (poł. EB V pocz. HaD).

Faza ta. w sensie chronologicznym, wkracza w zakres czasowy i kulturowy kultury wschodniopomorskiąj. Jednakże, moim zdaniem, dotychczasowe kryteria wyróżniania tej kultury nio zostały jeszcze dostatecznie opracowane (por. również T. Malinowski 1969, s. 11). Rozdzielanie zespołów jednego cmentarzyska na należące do kultury łużyckiej i, osobno, do kultury wschodniopomorskiej na obecnym etapie znajomości materiałów źródłowych (dotyczy to zwłaszcza materiałów pochodzących z badań powierzchniowych lub nawet z dorywczych badan ratowniczych) jest zabiegiem zbyt mechanicznym, który nio

___VV kuystn Uuv pnipu n-nlfcuuiioifcig    : 35S

sprzyja uzyskaniu obiektywnego obrazu kulturowego u schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Pomorzu Wschodnim. Szczególnie duże trudności występują przy klasyfikacji ceramiki z badań powierzchniowych lub innych, mniej charakterystycznych materiałów W takich przypadkach, na obecnym etapie badań, próba podziału kulturowego jest z reguły obarczona błędem w ok. 50%. Bardziej właściwe byłoby ujęcie wymienionych materiałów w szersze i bardziej elastyczne ramy jednej kultury. Znane są tez przypadki zmiany pierwotnej klasyfi-kaęjlthronęlogicznej i kulturowej w wyniku nowych odkryć i badan tnp w przypadku stan. 2 w Wysinie, woj. gdańskie; por. J. T. Podgórski 1985. s. 65, przyp. 8). Ewidentnym następstwem tak mechanicznego rozdziału jest bardzo pobieżne potraktowanie w syntezie pradziejów Polski tak ważnego okresu, jakim jest starszy okres halsztacki na Pomorzu Wschodnim (J. Dąbrowski 1979, pomiju okres HaC. natomiast L. J Luka 1979. omawia materiały z tego czasu jedynie jako uzupełmenie wywodu o kulturze wejherowsko-krotoszyńskiej) Dlatego tez proponuję, do czasu opracowania kryteriów wyróżniania obu kultur wczesnej epoki żelazu na omawianym terenie lub likwidacji jednej z nich. objęcie całokształtu zjawisk kulturowych schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na Pomorzu Gdańskim jednym terminem. Należy tu przypomnieć, że dość zbliżone uwagi nt. sytuacji kulturowej w okresie halsztackim C na Pomorzu Wschodnim (wysuwające tez propozycję nazwania materiałów przejściowych między kulturą łużycką a kulturą pomorską mianem fazy kulturowej łużycko-pomorskięj) zostały poczynione już dawniej (por. T. Malinowski 1976. s. 22    24 i ryc. 3).

Uważam to za zugadnienie o pierwszorzędnym znaczeniu. Natomiast kwestią drugorzędną jest nazwa. Przy jej wyborze nalo/y jednak uwzględnić udowodnione już powiązanie materiałów HaC z substratem łużyckim schyłku epoki brązu, mimo niewątpliwie obcych impulsów'

w postaci popielnic z oczkami czy popielnic domkowychd. J Luku 1968.

s. 62 nn.) i znaczną redukcję obcych wpływów w dziedzinie metalurgii w początku wczesnej epoki zelazu. w wyniku rozwoju miejscowego odlewnictwa brązu i pojawienia się lokalnych wyrobów wśród narzędzi i ozdób, a nawet broni, stanowiących bądź miejscowe naśladownictwa obcych wzorów, bądź tez całkowicie własne wytwory (por. J Kostrzewą-ki 1866. s. 67; L. J. Luka 1982. s. 209 nn.: J T Podgórski 1982, s 225 nn.l.

Powracając w zakończeniu do kwestii kontrowersji w¹ sprawie datowania grupy wielkowiejskie.i wypada zauważyć; ze obaj untugoms-ei, tj. E. Petersen i J. Kostrzewski. różniąc się zdecydowanie w poglądach mieli rację w poszczególnych fragmentach swych twierdzeń; nie inąjąc jej w całości.