P1180339

114 Tadeusz Malinowski

Ryc. 12. Brtngrcaermoen, par. Fjaere, okr. Aust-Agder (Norwegia). Grób skrzynkowy z popielnicami twarzowymi. Rys. G. Helgen

to zwłaszcza Danii, w mniejszym stopniu południowej Szwecji (gdzie zresztą niektóre cechy materiałów „łużyckich” wskazują na ich raczej późny charakter) — natomiast w Norwegii brak takich śladów zupełnie;

2.    pojawienie się pierwszej edycji popielnic twarzowych w kulturze nor-dyjskiej — zwłaszcza na Półwyspie Jutlandzkim — wyprzedza wyraźnie pierwsze popielnice twarzowe kultury pomorskiej; druga fala owych zjawisk w kulturze nordyjsłdej jest natomiast zbieżna z tymi zabytkami w kulturze pomorskiej. Jeśli zaś chodzi o popielnice domkowe, to ich starszeństwo w kulturze nordyjskiej nie jest tak wyraźnie dowodzone;

3.    typologicznie popielnice twarzowe kultury nordyjskiej różnią się marznie od analogicznych przedmiotów kultury pomorskiej. Wydaje się przy tym, że stosunkowo najwięcej podobieństwa można byłoby się doszukać w okazach południowonorweskich, a więc najbardziej oddalonych od rejonu kultury pomorskiej i występujących w kontekście kulturowym nie wykazującym takich związków ze środowiskiem „łużyckim”, jakie się obserwuje na terenie Jutlandii i Skanii. Znaczne są też różnice typologiczne między jutlandzkimi a wschodniopomorskimi popielnicami domkowymi; jak się wydaje, większego podobieństwa do tych zabytków kultury pomorskiej można byłoby się dopatrywać w egzemplarzach pochodzących ze Szwecji;

4.    można hipotetycznie przyjąć, że idea popielnic twarzowych narodziła się w kulturze nordyjskiej, na terenie Półwyspu Jutlandzkiego, choć

Ryc. 13. Bringruaermoen, par. Fjaere, ołcr. Aust-Adper (Norwegia). Popielnica „Oczkowa". Wg E. Skjelsvik

nawet ostatnio młody badacz duński, Jens-Aage Pedersen z Kopenhagi, zajmujący się tamtejszymi okazami, wyraża przypuszczenie, że źródło ornamentyki „twarzowej" może znajdować się gdzieś w środowisku „łużyckim”. Jestem skłonny dalej przyjąć, że na drodze dwustronnych wpływów, o których mówiłem przedtem, idea ta w bardzo zmienionej postaci zewnętrznej przyjęła się w mieszanych, nordyjsko-łużyckich grupach kulturowych dorzecza środkowej Łaby i Haweli i w grupie zachodniopomorskiej kultury łużyckiej (wspominane parzyste otwory na brzegach mis i talerzy), co znów stanowiło źródło wczesnych, „Oczkowych” form popielnic twarzowych' w kulturze pdmorskiej;

5. metamorfoza, jaką przeszła idea popielnic twarzowych na drodze z Jutlandii po‘Pomorze Zachodnie wskazuje, że przeniesiono ją w bardzo