P1210006

6

jest znacznie niższy, znaleziska kultury łużyckiej. Warstwa III składa się z ciemnego piaszczystego mułku zmieszanego z torfem. Występują tu zabytki łużyckie z domieszką znalezisk z okresu rzymskiego i wczesnohistorycz-nego. Poniżej zalega warstwa gliny (IV), od 10—20 cm gruba, pokrywająca podłogi i ogniska chat i wyścielająca — jak się zdaje — także drogi (por. tablica IX a — b). Pod gliną znajdują sie w warstwie podobnego mułku piaszczystego, jaki tworzy warstwę III, szczątki budowli drewnianych (V), z których tylko słupy przebijają warstwą lV. Poziom, określony przez podłogi starych domów i nawierzchnię starych ulic, oraz znajdujący się poniżej podłóg i ulic, nazywamy warstwą VI. Warstwę tę określił Dr. J a r o ń jako torf trzcinowy z domieszką drobnego piasku. Powyższa stratygrafia jest tylko schematem, który ulega w poszczególnych miejscach znacznym zmianom. Niejednokrotnie ńp. brak warstwy gliny albo występuje ona w kilku cienkich warstwach leżących jedna nad drugą jako świadectwo odnawiania podłogi. Zmienia się też grubość poszczególnych warstw a niektóre wyklinowują się powoli w pewnych miejscach i giną zupełnie (np. warstwa III i IV ku nadbrzeżu północno-zachodniemu).

3. Budowa domów.

Osada biskupińska po raz pierwszy w Polsce [dała tak doskonale zachowane domy mieszkalne, dające dokładne pojęcie nie tylko o rozmiarach domów, lecz także o ich sposobie budowy i rozplanowaniu. Przypatrzmy się charakterystycznym cechom budownictwa biskupińskiego, poczynając od podłóg domów, a kończąc na dachu.

a) Podłogi.

We wszystkich domach odkrytych znajdowała się podłoga drewniana (tabl. XVI a-b, XVII, XVIII, XXI b, XXII a). Ze względu na grząski grunt budowlany nie można było kłaść podłóg wprost na powierzchni ziemi, lecz trzeba było izolować je od wilgoci podłoża. To też wszędzie pod podłogami widzimy warstwę krzyżujących się a nieraz wprost plecionych drążków brzozowych lub olchowych, kładzionych na bagno jako rodzaj faszyny (tabl. XII a). Dopiero na tej warstwie spoczywają podłogi z grubych belek dębowych, układanych starannie tuż przy sobie, chociaż nie zawsze w jednolitym kierunku. Belki te są w niektórych domach okrągłe, w innych płasko ociosane. Prawie z reguły podłogi pokrywano warstwą gliny (tabl. IX a-b), widocznie dla niebezpieczeństwa pożaru a może także dla uzyskanie równiejszej powierzchni. W niektórych tylko domach trzyizbowych w północnej części osady nie było wyraźnej podłogi w komorach, tylko kilka porozrzucanych drążków (tablica XVI a i XVIII), a w przedsionku jednego z tych domów odkryto podłogę glinianą, leżącą bezpośrednio na faszynie.

W przedsionkach znajduje się czasem osobny chodnik między obu drzwiami, ułożony z drążków

Józef Kostrzewski

pływającej przez jezioro biskupińskie, woda jeziora opadła o jakieś 50 cm. Później woda najwidoczniej zaczęła stopniowo się podnosić, Jak wynika z opisanego niżej zjawiska podwyższania poziomu podłóg i dróg oraz z częstego występowania dwóch ognisk kamiennych ponad sobą. Wszystkie te zjawiska można sobie wytłumaczyć tylko stopnibwem podnoszeniem się wody w jeziorze i związancm z tern przesiąkaniem wody gruntowej od spodu i okresowemi większemi lub mniejszemi powodziami, co zmuszało mieszkańców do kładzenia drugiej warstwy belek ponad starą podłogą i budowania drugiej, wyższej nawierzchni na drogach. Zabiegi te jednak nie na długo pomagały, bo napór wody coraz to bardziej się zwiększał, tak że zmusił wkońcu mieszkańców do opuszczenia osady.

Spostrzeżenia nasze, poczynione przy rozkopywaniu osady, zgadzają się doskonale z wynikami badań paleobotanicznych, stwierdzających! pogorszenie się w wczesnym okresie żelaznym klimatu, który staje się zimniejszym i bardziej wilgotnym. Tylko silne zwiększenie się liczby opadów mogło spowodować tak znaczne podwyższenie się poziomu jeziora w stosunku do czasu założenia osady.

Katastrofa, która zniszczyła kwitnącą osadę, stała się dobrodziejstwem dla nauki. Podobnie jak w Pompeji i Herculanum warstwa lawy uchroniła od zniszczenia domy i sprzęty tych miast rzymskich, tak samo w Biskupinie wody jeziora i naniesione przez nie warstwy wilgotnego piasku i szlamu jeziornego oraz warstwa próchnicy, która powstała z rosnącej w tern miejscu trzciny i sitowia, uchroniły od zwietrzenia budowle drewniane do tej wysokości, do jakiej pokryły osadę. Jak wysoko sięgała woda, która zalała osiedle, widać z grubości pokładu ziemi, spoczywającej na szczątkach osady. Grubość ta waha się przeciętnie między 20 cm (na północnym-zachodzie) a 1 m, a w niektórych miejscach (w północno-wschodniej części półwyspu, na linji zniszczonego wału) dochodzi nawet do 1,80 m. Tak znaczne różnice tłumaczą się tern, że wobec przeważających widocznie wiatrów zachodnich napór fal z tej strony był silniejszy. Woda zmyła tu wał i wdarła się na zachodnią, niższą część półwyspu.

2. Stratygraf ja osady.

W czasie rozkopywania osady bagiennej można było poczynić następujące spostrzeżenia nad uwarstwieniem ziemi i stosunkiem poszczególnych warstw do spotykanych w nich zabytków. Wyróżniliśmy ogółem 6 takich warstw, mających w różnych miejscach półwyspu bardzo różną grubość (por. tabl. VIII). Górną (I) warstwę tworzy darń ok. 15 cm gruba, w których najczęściej nie znajduje się żadnych zabytków. Warstwa II, od 15—20 cm gruba, tworzy silnie spróchnicowany torf turzycowy, zawierający w środkowej I wschodniej części półwyspu liczne zabytki wczesnohistory-czne, na zachodzie natomiast, gdzie półwysep