P1240330

40

Wielkości większych Średnic wewnętrznych (w świetle) egzemplarzy odmiany nedodrzańskiej wahają się od 6 do 10,8 cm, najczęściej    jednak

stabilizują się w okolicy 7 cm. Inaczej w odmianie nadwiślańskiej s przy skrajnych wartościach 6,2 - 13 ca, rzadko spotyka się średnice poniżej 8 cm, sa to stosunkowo często pomytej 10 cm. 2 liczb tych wynika jasno, te szczególnie okazy tej odmiany zwisały lotno na ramieniu użytkownika.Siady silnego wytarcia obręczy bransolet z Łubiany tłumaczy L.J. Łuka stosowaniem podwiązać (pasek skórzany, taśma płócienna) , utrzymujących ozdoby    na

ramieniu w pożądanej pozycji⁶⁴. Bfloby to więc rozwiązanie zbliżone do su-ponowanego przez nas w odniesieniu do bransolet z podwójnego drutu oraz bransolet pasod o spiralnych.

a trakcie używania ozdoby ulegały niejednokrotnie mechanicznym uszkodzeni om. Starano się przedłużać niekiedy żywot deatruktów przez reperacje (w jednej z bransolet lublańskich ubytek w obręczy zalano metalem, a krawędzie przełomu wzmocniono przy lutowanymi płytkami brązowymi)

wysoka wartość, jaką musiały przypisywać bransoletom nerkowa tym    spo

łeczeństwa achyłkowobrązowe, unaocznia deponowanie tych ozdób w skarbach, przy jednoczesnym powstrzymywaniu się od składania ich w grobach.

2. ZAPINKI PŁYTOWE

Zapinki płytowe (Plattenflbeln) zajmują od dawna eksponowane miejsce w dyskusji na temat rozmiarów i charakteru oddziaływań kultury nordyjsklej na północną część ziem polskich. Nie neguje ich ważnej roli w tym procesie ani nauka polaka, ani ościenna, choć ujęcia niektórych aspektów problematyki tych ozdób (głównie charakteru dyfuzji formy na ziemie polskie) bywają rozbieżne. Uwagi w tym zakresie, poczynione we wstępie pracy, rozszerzamy przy omawianiu poszczególnych jednostek klasyfikacji szczegółowej.

Północno rejony ziem polskich (Pomorze Zachodnie i Środkowe) należą w skali europejskiej do obszarów stosunkowo intensywnego występowania zapinek płytowych. Katalog rzeczonych ozdób datowanych na V EB obejmuje 46 (47?) egzemplarzy, dostarczonych przez 27 skarbów i 1 stanowisko o nieokreślonym charakterze (tab. 3» zest. 22 - 23). W zbiorze tym nie są reprezentowane wszystkie ówczesne odmiany zapinek płytowych; brak mianowicie znanych z ziem północnonlealeckloh i skandynawskich form z brodawką pośrodku tarczki (alt Warzenmittelpunkt) czy dekorowanych motywem półkslę-tjoowatjm (mit Mondsichelband). V zgodzie z przyjętą w literaturze światowej typologią i nomenklaturą wyróżniamy zetem tylko następujące odmiany!

a) z gładkimi tarczkami (mit unwerzlerten Platten),

Laka

1979 b, s. 213.

b) s ornamentem podkowlantym (mit Hufeisenmuater), o) z elementem misoozkowatym (mit Schilchennufsatz), uzupełnia,)f\c listę klasyfikacyjną pojedynczo reprezentowaną formą wyjątkową (d).

Odmiana z gładkimi tarczkami

Zapinki taj odmiany znane są na ziemiach polaklch w liczbie 16 (17?)⁶⁶ egzemplarzy, pochodzących wyłącznie ze akarbdw (11 lub 12 stanowisk - zest. 12)_# co stawia odmianę w wykazie frekwencyjnym zapinek płytowych era drugim miej sou (po odmianie z elementem podkowlastym).

Charakterystyczną cechą tych dwuczłonowych (kabląk z tarczkami ł szpila)⁶⁷ ozdób są nieornamentowane tarczki, owalne w zarysie, plaske-w -nikłe z profilu. Tarczki mają obwodowe zgrupienla, wałkowate, wyraźnie podkreślone, gładkie bądź teberkowane (Korlino, Wierzchowo, Chłopowo, jobrzy-ca), względnie wyjątkowo karbowane (Rzeczenica, Wierzchowo). 7 rubienia brzeżne łączą funkcjonalność dekoracyjną z praktyczną, polegającą na wzmocnieniu krawędzi tarczek. Odosobnionym zjawiskiem są dwa żłobki krzyżująca się pod kątem prostym, trój członowe (wldelcowate) w końcówkach, widoczne na spodniej stronie jednej tarczki zapinki z Kalisza Poa. Obie tarczki spaja kabłąk, najczęściaj soczewkowa ty w rzucie (sporadycznie roabowaty lub prostokątny - Wierzohowo), na ogół wydatnie łukowaty z profilu. Charakterystyczne dla omawianej odmiany jest wzdłużne żeberkowanie względnie żłobkowanie kabłąka (linie proate albo łukowate),pokrywające całą jego powierzchnię lub wydzielone strefy .Spotyka się nadto żeberkowanie poprzeczne przy końcach kabłąka, obramlające ornament wzdłużny. Jedynym w swoim rodzaju plastycznym elementom zdobniczym są dwa protomy ptasie, ustawione anty te tycznie, posadowione na zwieńczeniu kabłąka okazu z Chłopowa.

W zakresie trzeciej morfologicznej składowej zapinki - urządzeń służących zamocowaniu ich na odzieży - notujemy dużą różnorodność    form.

Pośród zachowanych (rzadko) szpil widzimy okazy z plerścleniowatą    główką

(Korlino, Kodrąb, Dzwonowo) oraz wyjątkowo z główką antenową (Chłopowo). Poniżej główek znajduje się koliste obejma, dzięki której szpile zwisa luźno u jednej końcówki kabłąka. W pobliżu przeciwległej końcówki, na brzegu tarczki bywa zlokalizowany ogranicznik dla ostrza szpili • guzek, przybierający nieraz kształt pseudopochewki.

Przy znacznej jednoatajnoścl pokroju (kształt, wzajem proporcje poszczególnych części) - wielkość zapinek wykazuje spore wahania (długość zapinek! 12-27 cm, mniejsza średnica tarczek! 3,- 12 cm).

tf związku z niedostatkiem albo złą jakością informacji w publikacjach, tudzież ograniczoną dostępnośoią samych źródeł, trudno zrekonstruować w każdym przypadku technikę produkcji zapinek. Prawdopodobnie    domi-