P1590322

166

W czasie gastrulacji zostają wytworzone listki zarodkowe; stwy komórek, z których każda ma inny kierunek rozwojowy, tztr z każdego listka zarodkowego powstają inne tkanki. W pierwszej gastrulacji wytwarzają się dwa listki zarodkowe: zewnętrzny — derma i wewnętrzny — entoderma. W drugiej fazie gastrulacji rozwija?' się trzy listki zarodkowe: ektoderma, entoderma i mezoderma — środ^ ko wy listek zarodkowy. Z różnicujących się listków zarodkowych p₀~ wstają narządy pierwotne zarodka.

W ektodermie wzdłuż przedłużenia głowowego tworzy H| płytka nerwowa, która zagłębia się do środka, przyjmując kształt rowka otoczonego dwoma równoległymi fałdami nerwowymi. Przez zrośnięcie się fałdów nerwowych w linii środkowej powstaje cewka nerwowa z kanałem nerwowym w środku. Przedni koniec cewki nerwowej rozszerza się; powstają tu najpierw dwa, a potem pięć pęcherzyków mózgowych tworzących związki mózgu i nerwów od niego odchodzących; z dalszego odcinka cewki nerwowej rozwija się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe.

Ektoderma, po wytworzeniu się z niej cewki nerwowej, przykrywa cały zarodek oraz powstający pęcherzyk żółtkowy. Z ektodermy zarodkowej wytwarza się nabłonek skóry i jego pochodne —rf^kopyta, pazury, włosy (u ptaków pióra), gruczoły skórne i gruczoły mleczne.

E n t o d e r m a układa się w linii środkowej zarodka, tworząc pra-jelito, które przechodzi dalsze przekształcenia, począwszy od strony do-głowowej i dzieli się na cewkę jelitową i pęcherzyk żółtkowy. Cewka jelitowa jest zawiązkiem przewodu pokarmowego i jego gruczołów. Cewka jelitowa początkowo jest ślepo zakończona na obu końcach, a tylko w odcinku środkowym łączy się (początkowo szerokim, a następnie stopniowo coraz bardziej zwężającym się) przewodem jelitowo-żółtko-wym z pęcherzykiem żółtkowym.

M ezoderma układa się w postaci dwóch płytek po obu stronach zarodka (po bokach struny grzbietowej) i rozdziela się na mezodermę grzbietową i boczną. Mezoderma grzbietowa ulega poprzecznym podziałom na oddzielne człony, zwane metamerami lub somitami. Im zarodek jest: starszy, tym więcej ma somitów. Zawarty w nich jest materiał na utworzenie szkieletu osiowego, układu mięśniowego i skóry właściwej. Również z mezodermy powstaje zarodkowa tkanka łączna —- mezenchy-mal, która daje początek wszystkim tkankom łącznym. Tworzy się ona zarówno z mezodermy brzusznej, jak i z somitów. Komórki tej tkanki odznaczają się dużą rozrodczością i plastycznością. Są one zdolne do czynnego ruchu. Tkanka mezynchymatyczna obrasta wszystkie narządy pierwotne zarodka. Następnie powstaje z niej szkielet i mięśnie kończyn.

Z mezodermy środkowej, łączącej mezodermę grzbietową z boczną, po wytworzeniu się somitów powstają metamerycznie ułożone pasma komórek, zwane nefrotomami. Z nefrotomów zawiązuje się układ moczowy i narządy rozrodcze.

Naczynia krwionośne i krew powstają początkowo w części poza-zarodkowej tarczki zarodkowej, w miejscach zetknięcia się mezodermy z ektodermą, gdzie wytwarza się tzw. pole naczyniowe. Nieco później powstają naczynia krwionośne w samym zarodku.

Zarodek ssaka, po wytworzeniu się blastocysty i wydzieleniu w niej części zarodkowej oraz trofoblastu, ma początkowo kształt okrągłej tarczki. W okresie gastrulacji tarczka ta wydłuża się, staje się owalna i nieco rozszerzona w części głowowej. Dookoła zarodka wytwą^j