P2210450

7$ Wstęp

jeśli posiada w dostatecznej mierze sztukę przedstawiania jej w barwach korzystnych. Zwycięstwo osiągają tu nie ludzie w zbroi, którzy operują piką i mieczem, lecz trębacze, dobosze i muzykanci wojskowi.

Stąd w moim mniemaniu powstaje potoczne uprzedzenie do wszelkich rozumowań metafizycznych, nawet pośród tych ludzi, którzy podają się za szkolarzy i którzy mają słuszny sąd o wartości każdego innego działu piśmiennictwa. Przez rozumowania metafizyczne rozumieją oni nie wywody każdej poszczególnej gałęzi nauki, lecz argumentację wszelkiego rodzaju, która tak czy inaczej jest zawiła’ i wymaga pewnej uwagi, by ją można było zrozumieć. Tak często marnowaliśmy naszą pracę w takich poszukiwaniach, iż zazwyczaj odrzucamy takie wywody bez wahania i decydujemy, że jeżeli zawsze musimy być ofiarą błędów i złudzeń, to przynajmniej winny one być naturalne i zajmujące. I rzeczywiście też tylko najbardziej zdecydowany sceptycyzm, połączony z dużym stopniem gnuśności, może usprawiedliwić ten wstręt do metafizyki. Gdyby bowiem prawda w ogóle znajdowała się w zasięgu ludzkiej pojętności, to z pewnością musiałaby leżeć bardzo głęboko i być zawiła; i mieć nadzieję, że dotrzemy do niej bez trudu, podczas gdy największe geniusze me osiągały jej przy największych mozołach, to z pewnością trzeba uważać za dużą próżność i zarozumiałość. Nie roszczę sobie żadnych pretensji do takiego przywileju w tej filozofii, którą mam właśnie rozwinąć; i uważałbym, że przemawiałoby to silnie przeciw niej, gdyby była tak bardzo łatwa i oczywista.

Jest rzeczą oczywistą, że wszystkie nauki pozostają w pewnym stosunku, bardziej lub mniej wyraźnym, do natury ludzkiej; i że choćby która z nich nie wiedzieć jak wydawała się oddalona od tej natury, to przecież wszystkie one powracają do niej na tej czy innej drodze. Nawet matematyka, filozofia naturalna i religia naturalna w pewnej mierze zależą od nauki o CZŁOWIEKU; są one bowiem przedmiotem ludzkiego poznania i są przedmiotem

Zainteresowanie Hume’a problemem „zawiłości” filozofii znacznie wzrosło po niepowodzeniu, jakie spotkało jego Traktat. Cały pierwszy rozdział swoich Badań dotyczących rozumu ludzkiego poświęcił porównywaniu zalet zawilej filozofii z zaletami filozofii łatwej i oc&ywistcj.

sądów, które tworzy człowiek dzięki swym siłom i władzom. Niepodobna orzec, jakie zmiany i udoskonalenia moglibyśmy poczynić w tych naukach, gdybyśmy gruntownie znali zakres i moc rozumu ludzkiego i gdybyśmy mogli wyjaśnić naturę tych idei, którymi się posługujemy, oraz naturę tych operacji, których dokonujemy w naszych rozumowaniach. W tych udoskonaleniach jeszcze bardziej należy pokładać nadzieję w rełigii naturalnej, jako że nie zadowala się ona tym, iż nas poucza o naturze sił wyższych, lecz sięga swoim wzrokiem dalej, do postawy, jaką te siły zajmują w stosunku do nas i do naszych obowiązków względem tych sił; wobec czego my nie tylko jesteśmy istotami, które rozumują, lecz również jednym z przedmiotów, których dotyczy nasze rozumowanie.

Jeżeli więc nauki: matematyka, filozofia naturalna i religia naturalna pozostają w takiej zależności od wiedzy o człowieku, to czegóż można oczekiwać w innych naukach, których związek z naturą ludzką jest bardziej ścisły i intymny? Jedynym celem logiki* jest wyjaśnić zasady i operacje naszej władzy rozumowania i naturę naszych idei; nauka o moralności i estetyka rozważają nasze upodobania i uczucia; polityka zaś rozważa ludzi jako połączonych w społeczność i zależnych wzajemnie od siebie. Te cztery nauki, a mianowicie: logika, etyka, estetyka i polityka obejmują niemal wszystkie rzeczy, jakich znajomość może być ważna dla nas dla jakiegokolwiek powodu i jakie mogą prowadzić do ulepszenia lub służyć ku ozdobie umysłu ludzkiego.

Otóż tutaj jedynym środkiem, który, jak możemy się spodziewać, da nam pomyślne wyniki w naszych dociekaniach filozoficznych, jest porzucić uprzykrzoną metodę maruderstwa, której dotychczas trzymaliśmy się, i zamiast brać tu i tam jakiś zamek czy wioskę nad granicą, iść wprost ku stolicy czy ośrodkowi tych nauk, ku samej naturze ludzkiej; a gdy już zdobędziemy nad nią władzę, wszędzie gdzie indziej możemy mieć nadzieję na łatwe zwycięstwo. Stąd możemy rozszerzyć nasze zdobycze na wszystkie te nauki, które w bardziej ścisłej mierze zajmują się ryciem

Jest oczywiste, że pod nazwą .logika* Hunie rozumiał całkiem inną naukę niż ta, która obecnie nosi to miano. Przedstawiona w pierw szej księdze Traktatu „logika* Hume’a bliższa jest d\scyplinie, którą dziś nazwalibyśmy psychologią lub nawet kognitywistyką. Ma to być niewątpliwie nauka empiryczna.