Strona050

dziwa, albo fałszywa. Jeśli posiadają różne style myślowe, to nie ma właśnie -tej samej wypowiedzi*, bo wówczas dla jednego z nich jest wypowiedź drugiego niezrozumiała lub przez niego inaczej rozumiana”^{1 2}. Wspomniana polemika jest klasycznym przykładem sporu klasycznego z nieklasycznym historyka nauki.

Omawiając wkład swego mistrza Georgesa Canguilhema do historii nauki, Michel Foucault tak precyzuje zadania nieklasycznego sposobu uprawiania jej:

„Historia nauki nie jest historią prawdy, jej powolnej epifanii; nie potrafiłaby rościć sobie prawa do tego, by opowiadać o postępującym odkrywaniu prawdy, wpisane od zawsze w rzeczy bądź intelekt, nie wyobrażając sobie, że dzisiejsza wiedza posiada ją całkowicie i definitywnie, że można rozpocząć od niej ocenę przeszłości. Nie chodzi o to, że historia nauki miałaby powiedzieć: przyjmując, że dotarliśmy dziś wreszcie do prawdy, zapytajmy, od której chwili ją przeczuwano, jakimi ścieżkami należało podążyć, jakie elementy połączyć, aby odkryć ją i udowodnić? Chodzi raczej o to, że kolejne transformacje owego prawdomównego dyskursu nieustannie dokonują przekształceń swej własnej historii”¹⁵⁷.

W rezultacie, jednym z najważniejszych punktów metody Canguilhema są, zdaniem, Foucaulta, konsekwencje przekonania, że:

„historii nauki nie tworzy się także przefiltrowując jej przeszłość przez zbiór aktualnie obowiązujących twierdzeń czy teorii, odsłaniając w ten sposób w tym, co było „fałszywe”, nadchodzącą prawdę, w tym zaś, co było prawdziwe - błąd, mający ujawnić się później"².

Postulował zatem Canguilhem - i dostrzegał to Foucault - że: „historia nauki może przybrać właściwy sobie charakter jedynie wtedy, gdy weźmie pod uwagę epistemologiczny punkt widzenia, umieszczony pomiędzy perspektywą czystego historyka i samego uczonego. Ten punkt widzenia pozwala ujawnić (...) -ukryty uporządkowany postęp*: co oznacza, że procesów eliminacji i selekcji wypowiedzi, teorii i przedmiotów dokonuje się za każdym razem według pewnej normy, której nie można utożsamiać z teoretyczną strukturą czy aktualnym paradygmatem, ponieważ dzisiejsza naukowa prawda sama nie jest niczym innym niż epizodem - terminem tymczasowym”¹⁵*.

Foucault we wstępie do angielskiego wydania Les mots et les choses wypowiada się o tym, że nie chodziło mu o zbadanie, czy dany dyskurs był spójny i prawdziwy, lecz czy „w czasach, kiedy był pisany i przyjmowany miał praktyczną wartość i zastosowanie jako dyskurs naukowy"¹⁶⁰.

Szacownie staroświecką wizją historii nauki, z pewną kompromisową tęsknotą za kontekstem pozanaukowym objaśniającym ją, jest program Alistaira C. Crombie’go. Historię nauki proponuje rozumieć jako „swego rodzaju porównawczą antropologię intelektualną, sięgającą w przeszłość”¹⁶¹. Kompromis Crombiego polega na tym, że nie godzi się na relatywizm socjologiczny nieodróżniający - jego zdaniem:

„konkretnej, historycznej tożsamości nauki jako działalności mającej na celu rozwiązywanie problemów, od ogólnej historii idei lub od ideologii, nieposiadającej właściwych sposobów autokorekty ani kryteriów akcep-towalnośd"¹⁴².

„Postrzeganie tego, co było rozwiązywalne z punktu widzenia naukowego - pisał Crombie - stanowiło istotę postawy intelektualnej, przy pomocy, której możemy określić w naszej porównawczej antropologii historycznej tradycję naukową w kontekście ogólniejszej tradycji kultury zachodniej, dla której zawsze była ona charakterystyczną cechą!"¹⁴⁵ Na te tradycje naukowe składały się, jego zdaniem, konkretno-historyczny typ wyjaśniania, jaki zostałby uznany za zadowalający, gdyby rzeczywiście odkryto to, co hipotetycznie zakładano, iż jest odkrywalne¹⁶⁴. Angielski filozof ma na myśli teoretyczne uniwersa, rodzaj świata, jaki miałby istnieć, wyznaczany przez dominujące tendencje intelektualne. Niezależnie od tych relatywistycznych deklaracji, oksfordzki historyk nauki sądzi, że myśl naukowa i tak kumuluje się niezależnie od owych teoretycznych uniwersów. Co więcej, daje się ona obiektywnie wery- ^{3 4 5 6 7 8}

1

^IS* Odpowiedź na uwagi Tadeusza Bilikiewicza, „Przegląd Współczesny”, 1939, nr 8-9, ss. 168-178. Tekst przedrukowany w polskim wydaniu pracy Recka pt. Powstanie i rozwój faktu naukowego (ibidem, s. 199).

¹⁵⁷ M. Foucault, Filozofia. Historia. Polityka. Wybór pism, przeł. D. Leszczyński, L Krasiński, PWN, Warszawa-Wrocław 2000, s. 194.

2

Ibidem.

3

¹⁵⁹ Ibidem.

4

Ibidem, s. 48.

5

¹⁶¹ A.C. Crombie, Style myśli naukowej w początkach nowożytnej Europy, przeł. P. Salwa, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1994, s. 14.

6

Ibidem, ss. 14-15.

7

¹⁴⁵ Ibidem, s. 15.

8

^IM Ibidem,». 24.