P4210021

Rozdział 2

LITURGIA I KOŚCIÓŁ ŚREDNIOWIECZNY

Średniowieczni duchowni, zakonnicy i ich kościoły

Sprawowanie liturgii w średniowiecznym Kościele zachodnim było przy. wilęjem duchowieństwa i zakonników. Sposób, w jaki ją odprawiali, zaleta! od wspólnoty i kościoła, w którym sprawowali posługę. Nie próbując przedstawiać zarysu czy historii organizacji Kościoła, pewien zwarty przegląd duchowieństwa i zakonników może okazać się pomocny w zrozumieniu praktyk liturgicznych.

Duchowieństwo diecezjalne

Słudzy Kościoła określani są jako duchowieństwo. Należy jednak odróżnić duchowieństwo „świeckie”, tzn. diecezjalne*, od zakonnego. Określenie .Świecki’’ (po -raz pierwszy użyte w XII wieku) oznaczało tych, którzy mąją dostęp do świata zewnętrznego — w przeciwieństwie do osób, które wycofały się ze świata za klauzurę klasztorną (mnisi i mniszki). W praktyce pojęcie {gffieciuy oznacza tych wszystkich duchownych, którzy nie są związani poprzez śj^by z żadnym zakonem!

Duchowieństwo uzyskuje swoją władzę duchową dzięki święseiuęfflj-praktyka przekazywana z pokolenia na pokolenie, zapoczątkowana przez •SpOBtołów jstad-aukcesia apostolska)! Istnieje szereg stopni święceń, które zostały ustalone w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Święcenia po-f^itędzielane są na dwie grupy: wyższe i niższe. Święcenia wyższe to (według rosnącej rangi) święcenia do godności diakona, kapłana i biskupa. Każde

s&r

‘ W oryginalnej wersji książki J. Harpera pojawia się pojęcie „secular”, tj. świecki. W tłumaczeniu, ze względu na aspekt tego pojęcia w kontekście tematyki religijnej, na określenie duchowieństwa niemonastycznego zastosowano pojęcie „duchowieństwo diecezjalne", a nie „świeckie" — przyp. wyd.

ma specyficzną moc sakramentalną, np. diakon może chrzcić, kapłan , może celebrować Eucharystię i udzielać rozgrzeszenia, biskup natomiast i*, może bierzmować i udzielać Świeceń. Świecenie subdiakonatĄ ppczątkowo uważane za święcenie niższe, w łŹ07 rolni)w Kosfeiełe zachodnim uznane zostało za pierwszy"etap święceń {wfrższScnjWszyscy duchowni z wyższym? święceniami mieli obowiązek życia w celibacie. Ich powinnością było j codzienne odmawianie całego Oficjum, a od około XI wieku zwyczajem; ^! stało się także odprawianie przez każdegoTsiędza codzienną} Mszy.

Niższe święcenia były w bardziej oczywisty sposób powiązane z pra- Włjl ktycznymi zadaniami w liturgii; według malejącej rangi: akolita (asystu- j jący w świątyni podczas njszyljjggjptcysŁa (ważna funkcja we wczesnym • Kościele), lektor, jostiariusz (odźwierny). Duchowni z niższymi święceniami (określańi często jako. klerycy) nie byli zobowiązani do celibatu.

Należy odróżnić dwie sprawy: święcenie, które otrzymywał duchowny, od urzędu i godności, które piastował. Kiedy kapłan był wyświęcany na biskupa, zmieniał się jego status jako duchownego. Jednocześnie mianowany był na urząd biskupa, co łączyło się zwykle z objęciem diecezji (terenu podzielonego na małe parafie, obsługiwanego przez podległych biskupowi duchownych). Ranga biskupa mogła się zmieniać: papież mógł mianować biskupa kardynałem, a jako kardynał mógł być elektorem nowego papieża lub nawet sam mógł być kandydatem w takiej elekcji.

Bez względu jednak na to, czy. duchowny był kardynałem, c-zy papieżem, ■»' nadął pozostawał biskupem i jego podstawowy obowiązek duszpasterza duchownych i wiernych nie ulegał zmianie.

W kwestii jks^tajl^wąnią^lity^gy najbardziej wpływowymi postaciami hvli: ^papież i lokalny biskup idiecezialny. Papież posiadał najwyższą władzę w Kościele zachodnim (i papież oczywiście pozostaje wciąż) pierwszym biskupem Kościoła rzymskokatolickiego). Zasadniczy nurF praktyki liturgicznej koncentrował się na Rzymie. Papież i jego starsi rangą pomocnicy zwoływali sobory, (np. Sobór Trydencki w XVI wieku). Obrządek rzymski był obrządkiem Kościoła zachodniego.

Na stopniu lokalnym biskup był zwierzchnikiem duchowieństwa diecezjalnego w swojej diecezji. Tak było w diecezjach, gdzie odmiany obrządku zachodniego rozwijały się jako lokalne zwyczaje liturgiczne. Takie zwyczaje podlegały wpływowi biskupa i odzwierciedlały praktykę jego kościoła katedralnego (tj. kościoła, w którym znajdował się tron biskupi).

We właściwym czasie nastąpił trzeci przełomowy moment w Kościele zachodnim. Wokół papieża w Rzymie funkcjonował ogromny i zapracowany dwór (Kuria), aktywny zarówno w sprawach dyplomacji, jak i-administracji kościelnej. Podczas gdy inni duchowni mogli przeznaczać większość swojego czasu na codzienne Oficjum i Mszę, duchowieństwo

43