80673 LastScan34

Rozdział

Średnia dorosłość. Wiek średni

(opracował Marian Olejnik)

Średnia dorosłość to okres rozwojowy nazywany przez wielu badaczy wiekiem średnim. Okres ten, zdaniem psychologa społecznego O. G. Brima (1992), jest swego rodzaju „czarną skrzynką” rozwoju człowieka. Gdy porówna się bowiem liczbę podręczników i czasopism poświęconych dzieciństwu, młodości oraz starości z tymi, które traktują o wieku średnim - tych ostatnich prawie nie ma. Taki stan rzeczy sprawia, że funkcjonuje wiele nie do końca sprawdzonych przekonań, a nawet mitów dotyczących okresu średniej dorosłości, związanych z kryzysem środka życia, syndromem „pustego gniazda”, depresją okresu przekwitania, nieuniknionym procesem obniżania się inteligencji itd. Istnieje zatem potrzeba lepszego poznania tej fazy życia. Z tego co już wiadomo o procesie rozwoju w średniej dorosłości wynika, że o jego kierunku i naturze decydują przede wszystkim czynniki indywidualne oraz społeczne, w niewielkim stopniu związane z „biologicznym zegarem” rozwoju. Sprawiają one, że rozwój w tym okresie ma charakter potencjalny oraz jest bardzo plastyczny. Trudno jest również wyznaczyć ścisłe granice tego okresu. W rozdziale niniejszym omówimy podstawowe zmiany rozwojowe, które pojawiają się w średniej dorosłości, obejmującej okres od 35.-40. do 55.-60. r.ż.

7.1. Zmiany fizyczne i fizjologiczne

Cechą zmian fizycznych w wieku średnim jest to, że zachodzą w sposób niezauważalny dla jednostki. Przez długi czas najczęściej ich nie dostrzega, by w pewnym momencie stwierdzić, że np. czytanie małych liter sprawia jej sporo trudności, albo że przepłynięcie jednej długości basenu powoduje znacznie większe zmęczenie niż parę lat temu.

7.1.1. Funkcje czuciowe

Zmysł wzroku

W wieku średnim wzrok ulega pogorszeniu. Obniża się jego ostrość oraz zdolności akomodacyjne gałki ocznej. Zmniejsza się również tolerancja na słabe oświetlenie - osoby w tym wieku potrzebują więcej światła, aby dobrze widzieć. Często pojawia się dalekowzroczność, a w konsekwencji - konieczność noszenia okularów. W wieku średnim nie obserwuje się nasilenia krótkowzroczności.

Zmysł słuchu

Również w odniesieniu do sprawności aparatu słuchowego można mówić

0    powolnym, aczkolwiek systematycznym obniżaniu się jego wydolności. Wyrazem tego jest spadek zdolności słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości. Zmiany te są najczęściej niedostrzegane, bowiem nie mają większego znaczenia adaptacyjnego. Niekiedy jednak zdarza się, że np. po zbliżeniu zegarka do ucha nie słychać już jego tykania tak wyraźnie jak dawniej. Trudno rozstrzygnąć, na ile zmiany regresywne są wyrazem naturalnego przebiegu procesu starzenia układu słuchu, a w jakim stopniu są konsekwencją wpływu środowiska i warunków życia współczesnych, zindustriali-zowanych społeczeństw, w których tak powszechne jest duże natężenie hałasu. Niektóre badania międzykulturowe wskazują na wolniejsze tempo spadku wydolności układu słuchu wśród społeczeństw pierwotnych (Timiras, 1972).

Zmysł węchu i smaku

Przyjmuje się, że wrażliwość smakowa zaczyna się obniżać około 50. r.ż. Jest to związane z systematycznym zmniejszaniem się liczby kubków smakowych w ciągu życia i spadkiem ich wydolności funkcjonalnej. Nie obserwuje się istotnych zmian rozwojowych w zmyśle węchu.

Należy podkreślić, że negatywne zmiany w dziedzinie funkcji czuciowych nie obniżają zdolności adaptacyjnych organizmu. W wieku średnim zmiany regresywne są jeszcze niewielkie i nie mają istotnych, praktycznych konsekwencji. Poza tym większość deficytów można z powodzeniem wyrównywać stosując proste i skuteczne środki (np. okulary korekcyjne, aparaty słuchowe, dodawanie większej ilości przypraw do jedzenia w celu poprawy jego walorów smakowych i zapachowych itd.).

7.1.2. Funkcje psychomotoryczne

Większość badań wskazuje, że 10% spadek siły mięśni oraz koordynacji ruchowej, odnotowywany w trzeciej dekadzie życia, pogłębia się jeszcze bardziej w latach następnych (Papalia, Olds, 1986). Jednak zmiany te - chociaż istotne w sensie statystycznym - nie mają poważniejszych konsekwencji dla funkcji psychomotorycznych człowieka. W świecie współczesnym wymagania typowego stanowiska pracy pod tym względem nie są zbyt wygórowane. Dominujący obecnie styl życia człowieka w wieku średnim nie zakłada zbytniej troski o kulturę fizyczną, a tym samym nie sprzyja utrzymywaniu sprawności fizycznej na odpowiednim poziomie. Są jednak ludzie, którzy wbrew typowym i powszechnym wzorom biernego, statycznego spędzania wolnego czasu, dbają o odpowiedni poziom własnej aktywności fizycznej

1    dzięki temu utrzymują kondycję fizyczną przeciętnego dwudziesto- czy trzydziestolatka. Przykłady tego rodzaju dowodzą również, że trudno w sposób jednoznaczny określać normy sprawności fizycznej dla różnych poziomów wieku. Normy te są