68546 LastScan20

Rozdział 6

Wczesna dorosłość

(opracowała Ewa Gurba)

Problematyka psychologii człowieka dorosłego od dawna budziła zainteresowanie badaczy (Buhler, 1939/1999, Szewczuk, 1962). Był to jednak okres, kiedy w psychologii rozwojowej nie interesowano się nią szczególnie. Złożyło się na to kilka przyczyn. Przede wszystkim, zmiany obserwowane w toku życia dorosłych nie spełniały kryteriów wynikających z biologicznego modelu rozwoju¹, który przez długi czas dominował w psychologii. Wyniki badań empirycznych wskazywały, że u ludzi dorosłych trudno rozpoznać wyraźny kierunek zmian w strukturach psychicznych oraz cel, do którego miałyby one zmierzać. Zakładano, że dojrzałość psychiczną człowiek osiąga wraz z dojrzałością fizyczną organizmu. Ostatnio problematyka rozwoju człowieka dorosłego ponownie znalazła się w obszarze zainteresowań. Dotyczy to zwłaszcza wczesnej dorosłości, obejmującej okres od 20.-23. do 35.-40. r.ż.

6.1. Wkraczanie w dorosłość

Napotykamy wiele trudności w określeniu takiego momentu w życiu człowieka, w którym osiąga on dorosłość. Niektórzy wiążą go z konkretnymi wydarzeniami życiowymi, takimi jak: zawarcie małżeństwa, czy uzyskanie niezależności ekonomicznej. Jednak wydarzenia życiowe rozpatrywane pojedynczo nie mogą stanowić wystarczającego kryterium wyznaczającego osiągnięcie dorosłości. Wiele osób np. nie zawiera związku małżeńskiego, albo czyni to w późnym okresie swojego życia. Podobne kłopoty pojawiają się, gdy za główny wskaźnik dorosłości uznamy osiągnięcie niezależności ekonomicznej. Według tego kryterium, osoby studiujące osiągałyby dorosłość później niż ci, którzy rozpoczynają pracę już po kilku latach nauki zawodu.

6.111. Próg dorosłości

A. Jensen (1997) określiła kryteria „bycia osobą dorosłą”, pytając studentów college^ (osoby między 18. a 28. r.ż.) o cechy dorosłości. Spośród czterdziestu określeń, badani najczęściej wybierali: „branie odpowiedzialności za swoje działania”, „podejmowanie decyzji w oparciu o własne przekonania i wartości”, „uniezależnienie się od wpływu rodziców, czy innych osób” i „partnerskie stosunki z rodzicami”. Jednocześnie takie zdarzenia jak: „zakończenie edukacji”, „rozpoczęcie pracy zawodowej”, „małżeństwo” i „rodzicielstwo” odrzucili jako kryteria dorosłości. Jak wynika z tych badań, współcześni młodzi Amerykanie spostrzegają „osiągnięcie dorosłości” w kategoriach indywidualistycznych, psychologicznych i nieraz trudnych do wyraźnego sprecyzowania. Nie jest to zaskakujące, bowiem w przeciwieństwie do innych kultur (np. plemion afrykańskich, czy Indian południowoamerykańskich, w których zdolność młodego człowieka do podjęcia obowiązków dorosłego potwierdzają określone obrzędy i rytuały) w kulturze Zachodu trudno wyznaczyć moment, w którym człowiek osiąga dorosłość. Dlatego przyjęto, że stawanie się dorosłym jest procesem rozgrywającym się powoli i stopniowo, w którym pewne zdarzenia życiowe mogą odegrać znaczącą, ale nie decydującą rolę.

Zadania rozwojowe dorosłości

Dorosłością określamy tę fazę życia, w którą wkracza człowiek po gwałtownych zmianach rozwojowych prowadzących do dojrzałości biologicznej i społecznej, wyrażającej się w zdolności do prokreacji, oraz odpowiedzialnego podejmowania nowych ról społecznych związanych z zakładaniem własnej rodziny, rodzeniem i wychowywaniem dzieci, podejmowaniem i rozwijaniem aktywności zawodowej, a przede wszystkim w autonomicznym kierowaniu własnym życiem.

W przeciwieństwie do okresu dzieciństwa i dorastania, periodyzacja okresu dorosłości nie daje się łatwo określić. W porównaniu z początkowymi etapami życia człowieka, w okresie tym można zaobserwować duże indywidualne zróżnicowanie zmian. Trudniej jest zaobserwować uniwersalne, ściśle powiązane z wiekiem, zmiany organizmu i wynikające z nich sposoby organizacji zachowania, specyficzne dla poszczególnych etapów dorosłości.

W literaturze rozważane są trzy rodzaje kryteriów, według których najczęściej „porządkuje” się okres dorosłości. Są to: zadania rozwojowe, zmiany w strukturze życia związane z wydarzeniami typowymi dla różnych faz dorosłości, oraz kryzysy życiowe, wobec których staje jednostka w różnych okresach swojego życia. Ponieważ te wymienione sposoby kategoryzacji osiągnięć rozwojowych są ściśle związane z warunkami społeczno-kulturowymi, w jakich żyje jednostka, trudno zakreślić uniwersalne granice wczesnej dorosłości. Możemy jednak przyjąć, że w naszych warunkach między 23.-25. a 35. r.ż. młody człowiek osiąga pełnię sił fizycznych oraz poziom sprawności intelektualnych, umożliwiające mu osiągnięcie niezależności ekonomicznej, samodzielne podjęcie i odpowiedzialne wypełnianie obowiązków związanych z nowymi rolami społecznymi takimi jak: rola małżonka, rodzica, czy pracownika.

1

Z. Pietrasiński (1990) wymienia następujące kryteria zmiany rozwojowej, które wynikają z biologicznego modelu rozwoju: 1) ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien, z góry wiadomy, stan końcowy, 2) powszechność zmian w danej populacji, 3) powiązanie zmian z wiekiem, 4) przewidywalność zmian.