P1130618 resize

17

17

Ryc 5 OuauUu Wejllft WetronStt (Rumunia); gliniany model wozu kultury Scluwckonbeig-

Olina III *1 Oh, Dkhlra

Opisywana cywilizacja clyspomyc metalurgią (tubl. V) wzbogacającą się z biegiem caasu wcorazszerszy wachlarz wyrobów, wykonywanych coraz bardziej skomplikowaną techniką. Początkowo są to prawie wyłącznie przedmioty miedziane, złote, elektronowe lub też z tzw, ubogiego (w cynę) brązu albo z tzw. miedzi arsenowo, Dopiero pod koniec wczesnego okresu epoki brązu rozpowszechniają się wyroby z klasycznego brązu. Najstarsze przedmioty metalowe, wspólne dla interesu-jąc\vh nas kultur, to głównie ozdoby: szpile cypryjskie (tabl. V:6, 8) i z larczowutą

główką (tabl. V: 2-4), z główką rozklepaną i zwiniętą w uszko, bransolety z drutu

lub wąskiej taśmy (tabl. V: II, 14), naszyjniki z cienkiego pręta lub blachy, na ogól z zawiniętymi końcami (tabl. V: 16), ozdoby w kształcie rurek pojedynczych lub złączonych (tabl. V: 13), różne tarczki, guzki, blaszki, medaliony (tabl. V: 10, 20) i zausznice, często zdobione wytłaczanymi punkcikami (tabl. V: 12) na samej tylko krawędzi lub na szerszych płaszczyznach (np. medalionów), gdzie układają się w motywy geometryczne (za-zwyczaj krzyży wpisanych w kolo być może symbole solanie?). Przy wyrobie ozdób stosowano głównie metodę kucia, ciągnięcia drutu i punktowania. Z broni rozpowszechniają się wąskie małe noże przeważnie wiosłowatego kształtu, trójkątne sztyleciki z trzonkiem (tubl. V: 21, 22), okazy z półokrągłym grzbietem z 2-3 otworami dla nitów (tabl. V: 23,24), dłutka, często z wypustkami stanowiącymi oparci^ dla trzonka, gładkie siekierki, coraz częściej z lekko podniesioną krawędzią, oraz toporki z wydłużonym do dołu obuchem (tabl. V: 25). Przy wykonywaniu tej kategorii przedmiotów, przede wszystkim siekier i toporków, stosowano technikę odlewniczą. używając form glinianych lub kamiennych jedno- lub dwuczęściowych (muszlowych, a także na tzw. tracony wosk). / metalurgią wiążą się dopiero co wspomniane formy, łyżki odlewnicze oraz gliniane zakończenia dysz. Jak zobaczymy niżej, większość wyrobów miedzianych, zarówno ozdób juk broni oraz narzędzi, ma swe odpowiedniki poza naszym kontynentem.

W wielu zespołach środkowoeuropejskich, zwłaszcza tych o starszej metryce, spotyka się plastykę figuralną (tabl. IV1-3). Są to najczęściej wyobrażenia baranów lub bydła rogatego, wykonane z gliny lub miękkiego kamienia w dość realistycznej manierze. Nu całym omawianym obszarze występują też kółka (o średnicy od kilku do kilkunastu centymetrów) z wydłużoną piastą (tabl. IV: 9), pochodzące od glinianych modeli wozów głównie 4-kolowych (ryc. 5).

Osiedla, przynajmniej w początkowym okresie, są niewielkie, najczęściej posiadające charakter obronny bądź przez samo położenie, bądź przez otoczenie systemem sztucznych rowów, cwcnt. walów, palisadą, nad jeziorami aaś budowane były z reguły na palach wbitych częściowo w wodę (tzw. palnfity). Domostwa, tam gdzie zo-«ały odkryte, są w zasadzie niewielkie, o planie prostokątnym lub kwadratowym, sporadycznie kolistym. | obrębie osiedli spotyka się pochówki bydlęce. Wśród materiałów zoologicznych pochodzących z osad na ■■wszy plan wy suwają się kości bydła rogatego, kóz i owiec; wszędzie występuje też koń. Poważną rolę odgrywał pies, którego szczątki często znajdowano w odrębnych grobach lub w pochówkach ludzkich.

1    2    ierr

"rabiitoiii i|em polikloh t. tu

Cmentarzyska początkowo nieduże; niejednokrotnie odkrywane są tylko pojedyncze pochówki lub rzadkie grupy grobów. Obok grobów płaskich, jamowych lub skrzyniowych spotyka się w niektórych częściach omawianego obszaru (np. w Serbii) także kurhany. Generalnie rzecz biorąc, zdecydowanie przeważa obrządek szkieletowy (ryc. 6), chociaż w niektórych kulturach mamy do czynienia z wyłącznym lub częściowym ciałopaleniem (np. kultura nagyrćvska, grupa Cscpcl). Szkielety występują prawie zawsze w pozycji skurczonej na boku prawym (najczęściej

Ryc. fs Mokrin (pin. Jugosławio), jeden > grohow lazy starszej grupy Mureł

A pl«n grobu, 1-4 wHSUalrnfo grobowe (I, i loM). Wg KI. tłMK'4