58896 P1130614 resize

13

1m

Ryc. 3. Vufedol (pin. Jugosławia), przekrój grobu niszowego kultury vućedolskiej

Wł R. R. Schmidta

rozproszonych małych osiedli i odpowiadających im niedużych skupisk grobów, z reguły szkieletowych. W ceramice wszystkich tych jednostek kulturowych zdecydowanie przeważają kubki, dzbany, misy i naczynia z dwoma uchami przy krawędzi szyjki (tabl. III); w kulturze vućędolskiej stanowiły one tylko część inwentarza. Coraz bardziej zanika zróżnicowana ornamentyka.

Zasięg występowania grup o podobnych cechach bardzo szybko się poszerza (ryc. 4). W Siedmiogrodzie i w Oltenii powstaje pokrewna kultura, zwana Schneckenberg-Glina III (A. Prox 1941; G. Bichir 1962). Podobne zespoły znamy z okolicy jezior północno-wschodnio-alpejskich m. in. Mondsee, Attersee (K. WilWonseder 1963-1968), z głębi Alp oraz z północnych Włoch, gdzie wykrystalizuje się tzw. kultura Polada (L. H. Barfield, L. Fasani 1972). Także i kultura pucharów dzwonowatych, pojawiwszy się w dorzeczu środkowego Dunaju, upodabnia się rychło do miejscowego środowiska kulturowego, zwłaszcza do późnej grupy Makó, z którą tworzy nawet mieszane zespoły (R. Kalicz-Schreiber 1975) w rejonie Budapesztu (tzw. grupa Csepel). Częściowo na ich bazie wykształca się wkrótce między Cisą a Dunajem tzw. kultura nagyrćvska (I. Bóna 1963; N. Kalicz 1959). Na styku i pod silnymi wpływami tego właśnie środowiska kulturowego tworzy się, jak się wydaje, początkowo głównie na Morawach, kultura protounietycka (J. Ondraćek 1967), obejmująca coraz większe obszary, po obydwu zaś stronach Karpat Zachodnich episznurowa kultura Chłopice-Veseló (J. Machnik 1967, s. 33 n.).

Jak wskazują najnowsze ustalenia chronologiczne, około roku 1800 p. n. e. na całym dorzeczu Dunaju i na terenie Wyżyn Przykarpackich i Przedalpejskich występują grupy kulturowe, wykazujące duże podobieństwa; możemy je objąć wspólnym mianem wczesnobrązowej cywilizacji środkowoeuropejskiej (J. Machnik 1975). Tereny na północ od niej, zwłaszcza zaś na południowym wybrzeżu Morza Północnego i Bałtyku, zajęte są w tym czasie jeszcze przez kultury o cechach schyłkowosznurowych lub przez północne odmiany kultury pucharów dzwonowatych.