P1130776 resize

177

kięiymi. Nu terenie Polski typem przewodnim są naczynia o kształtach w przybliżeniu beczuIkowatych i jajowatych, z rozchylonymi na zewnątrz szyjami, zwane też w literaturze przedmiotu „naczyniami esowatymi". Stanowią one zdecydowanie najliczniejszą grupą wyrobów ceramicznych. W porównaniu z nimi inne rodzaje naczyń, ftp. misy, dzbany, kubki czy pucharki, reprezentowane są tylko przez niewielką liczbę okazów. Podobnie amfory, tak pospolite w inwentarzach kultur schylkowosznurowych, w kulturze trzcinieckiej należą do wyrobów niezmiernie rzadkich.

Naczynia bcczułkowale i jajowate występują na całym obszarze objętym osadnictwem ludności kultury trzcinieckiej Różnice regionalne, zaznaczające się zwykle w drugorzędnych cechach ceramiki, tą w tej grupie naczyń słabo uchwytne. Wśród naczyń omawianego typu znane są zarówno formy przysadziste, szerokootworowe (tabl. XLVIII: 8), szczególnie częste na Mazowszu i Podlasiu, jak i okazy wysmuklę (tab). XLVUI: I). Część naczyń bcczulkowalych i jajowatych zdobiona jest tylko dookolnymi poziomymi listwami (tabl. XLV/II: 3) inne posiadają różnego rodzaju ornamenty w postaci nakłuć (tabl. XLVI!I: 9), kombinacji poziomych, pionowych i falistych, miękko rytych żłobków, a także listew łączonych ze zdobnictwem pasmowym. Znaczna liczba naczyń pozbawiona jest jakichkolwiek zdobień (tabl. XLVII(: 6). Niektóre naczynia tej grupy pochodzące zwłaszcza z regionów północnych i wschodnich, wyróżniają się otworkami przewierconymi tuż pod krawędzią wylewów (tabl. XLVIII: 7). Znane są także pojedyncze okazy naczyń bcczulkowalych z pionowo przekłutymi uchami-imaczami, występujące przede wszystkim na stanowiskach Polski południowej (tabl. XLVII1:4). W grupie naczyń bcczulkowalych i jajowatych zaznaczają się leż pewne różnice o szerszym zasięgu. Na terenach północnych są one prawdopodobnie odbiciem starszych tradycji, głównie kultury ceramiki grzeby-kowo-dołkowej, a na południu rezultatem obcych wpływów kulturowych przenikających zza Karpat. I tak, w regionach strefy leśnej położonych na północ i północny wschód od dorzecza Warty oraz Wyżyn Małopolskiej i Lubelskiej, obserwujemy bardzo duży odsetek naczyń zdobionych zwłaszcza nakłuciami, żłobkami i dołcczka-mi. Są to przeważnie okazy zawierające gruboziarnistą domieszkę, o powierzchniach spękanych, słabo wygładzonych, barwy ciemnobrunatnej i ceglastobrunalnej. W strefie południowej natomiast ilość ceramiki zdobionej jest mniejsza, a ponadto mniej jest ornamentyki w stylu „północnym". W Maiopolscc częściej też aniżeli na północy spotykamy naczynia wygładzone, prawie wypolerowane, o barwach szarych lub ciemnoszarych z domieszką nie zawsze tak grubą, jak na innych terenach. Przedstawione tu różnice regionalne, jak zaznaczyliśmy, dotyczą przede wszystkim dwóch obszarów — południowego i północnego, tj. pierwotnych stref lasostcpu i zwartych obszarów leśnych.

Z innych typów ceramiki wymienić trzeba misy (tabl. XLVIII: 5) kubki oraz dzbanki, często zdobione ornamentem guzowym podkreślanym przez półkoliste żłobkowanie. Na uwagę zasługują też dosyć pospolite w kulturze trzcinieckiej tzw. naczynia sitowate. Osobną kategorię ceramiki stanowią formy specjalne. Zaliczamy do nich m. in. głębokie misy na kilku nóżkach, znane wyłącznie z Małopolski. Są to naczynia szczególnie bogato ornamentowane różnego rodzaju kombinacjami płytkich, miękko rytych żłobków. Do kategorii tej należy też unikalna waza na pastej nóżce z pięcioma wypychanymi zwisającymi guzami odkryta na cmentarzysku w Łub-nej (tabl. LV: 9) oraz pięknie zdobione puchary na pustych nóżkach z Trzcińca. Listę wyrobów ceramicznych zamykają drobne przedmioty gliniane, takie jak łyżki, przęśliki i talerze-podkładki.

Wyroby metalowe

Wyroby te związane z kulturą trzciniccką ograniczają się do kilku zaledwie skarbów i pojedynczych znalezisk oraz niewielkiej liczby przedmiotów odkrytych na cmentarzyskach. Z badanych stanowisk osadniczych nie posiadamy, jak dotąd, żadnych zabytków metalowych. Wśród skarbów czołową rolę odgrywają dwa zespoły pochodzące z Dratowa, woj. lubelskie (A. Gardawski, K. Wesołowski 1956, s. 59 n.), i Stawiszyc, woj. kieleckie (J. Dąbrowski, Ł. Oku!tezowa 1962, s. 243 n.). Ponadto znanych jest jeszcze kilka mniejszych znalezisk gromadnych, np. z Rawy Mazowieckiej (A. Gardawski, K. Wesołowski 1956, s. 59 n.). Krasek pod Łęczycą (H. A. Ząb-kiewicz-Koszańska 1959, s. 18 n.), Mniszewa, woj.-radomskie (A. Gardawski 1959, s. 35) itd. Skarby kultury tiYcinieckiej składają się wyłącznic z różnego typu ozdób wykonanych z brązu. W zespole pochodzącym z Dra-towa (ryc. 67) znajdowało się 18 przedmiotów, w tym masywne, zdobione bransolety ze zwężającymi się końcami, naramienniki z tarczkami spiralnymi i spiralne bransolety wielozwojowe. Prósz tego w skład omawianego skarbu wchodzi bogato zdobiony wielki diadem z cienkiej blachy brązowej, będący na naszych terenach zabytkiem unikalnym. W drugim skarbie, ze Stawiszyc (ryc. 68, tabl. XLIX) znajdowało się 17 ozdób, m. in. ciężkie bransolety zdobione z końcami gwoździowato rozklepanymi, naramienniki i pierścionki z tarczkami spiralnymi, małe spiralki brązowe oraz części składowe naszyjników — wisiorki trąbkowatc i skręty z cienkiej taśmy tzw. uha ieone.

Znać/na część przedmiotów znajdowanych w skarbach jest pochodzenia południowego i reprezentuje ty-trcbliu.ru Stern polskich ». III