pedeutologia00015

₀_____,. «.x.    . jawny »ą sprzeczne, interesujące jest więc pytanie,

z nich ma większą moc sprawczą dla działania pedagogicznego nauczyciela w klasie szkolnej.

Stwierdzenia dotyczące programu:

1.    W powszechnej opinii relacja nauczyciel - uczeń jest relacją zależności hierarchicznej. Nauczyciel jest w pozycji osoby budzącej respekt, ma władzę w klasie szkolnej, posługując się całym arsenałem środków (ocena, nagroda, kara, upomnienie): jest podporządkowany władzom oświatowym. Natomiast uczeń jest podporządkowany nauczycielowi, ma się uczyć i wykonywać polecenia nauczyciela. Ustalenia te nie są zapisem programu oficjalnego, lecz powszechną praktyką, dziś już z trudem utrzymywaną.

2.    W myśl programu oficjalnego nauczyciel ma być osobą autonomiczną, em-patyczną, partnerską wobec ucznia, respektującą jego prawa.

Stwierdzenia dotyczące metod:

1. Programy oficjalne zakładają potrzebę innowacyjności metodycznej, zróżnicowania metod i technik działania. Tymczasem w uczelniach nauczycielskich stwierdza się stagnację w tym obszarze. Stosowane metody i techniki są stereotypowe, niezmienne. Uczelnie w sposób stereotypowy uczą o tym, jak być innowacyjnym i niestereotypowym. Teoria uczelni wyraźnie zaprzecza jej edukacyjnej praktyce.

Ginsburg i ClifFudowodnili, że w takiej atmosferze kształcą się przyszli nauczyciele niejednokrotnie nie w pełni świadomi, że podlegają wpływom sprzecznych oddziaływań: idealistycznej sile słowa, mówiącej, jak być powinno, i realnej sile działania, zaprzeczającej słowu. Efekt jest nietrudny do przewidzenia. Bez porównania skuteczniej uczy działanie niż słowo²⁶.

5.3.3. Geneza teorii indywidualnych

O genezie teorii indywidualnej nauczyciela można mówić ma różnym poziomie ogólności. Sądzę, że najbardziej czytelne są następujące odniesienia:

1.    Dotychczasowe doświadczenia zawodowe nauczyciela, obejmujące procesy nauczania i wychowania oraz jego działalność prospołeczną.

2.    Bieżąca praktyka nauczyciela związana z nauczaniem i wychowaniem, refleksja nad własnym działaniem i obserwacja cudzej praktyki w celu analiz porównawczych i ogólnego namysłu.

²⁶ M B. Ginsburg. R .T. Clift Ukryty program pedagogicznego przygotowania nauczycieli. „Socjologia Wychowania” t. XIII. Pod red. Z. Kwiecińskiego. Toruń Wyd. UMK 1997, s. 89.

3. Wiedza pedagogiczna zdobywana przez nauczyciela w toku kształcenia zawodowego. Istnieje zgoda co do tego, że ten składnik jest najsłabiej reprezentowany w teorii osobistej nauczyciela . Dzieje się tak, ponieważ teorie, ze względu na język, w którym są formułowane, stanowią rzeczywistości raczej nieprzenikliwe. Teorie indywidualne nauczycieli wyrażone są raczej w języku zmysłowego odbioru rzeczywistości, natomiast teorie naukowe - w języku uogólnień, abstrakcji. Dlatego nauczyciele mają trudność z odnoszeniem praw nauki do praktycznego działania. Tę trudność w jakimś stopniu potwierdzają obserwacje z relacjonowania przez nauczycieli własnej praktyki. Okazuje się, że relacje te są bez porównania lepsze, gdy mają miejsce przy warsztacie pracy, a gorsze, gdy oddalają się od warsztatu. Czyli nauczyciel lepiej relacjonuje własną praktykę w sali lekcyjnej niż w sali akademickiej, lepiej też wykorzystuje wiedzę zdobywaną przy warsztacie pracy niż poza nim.

Zapamiętaj! Stwierdzana dość powszechnie sprzeczność między teorią, jaką nauczyciel wynosi z uczelni, a praktyką może być wyrazem dychotomii zachodzącej między teorią indywidualną (jako teorią w działaniu) a teorią naukową. Dzieje się tak dlatego, że teoria indywidualna, będąc teorią odbicia rzeczywistości przez zmysły, jest zarazem instrumentem odbioru rzeczywistości pedagogicznej. Mamy tu do czynienia z prymatem doświadczania przez zmysły, a nie przez uogólnianie, abstrahowanie, jak to jest w teorii naukowej. Dlatego dychotomia teorii i praktyki to dychotomia teorii indywidualnej i teorii naukowej. Można zaryzykować stwierdzenie, że teoria indywidualna jest swoistym narzędziem oddalania się od teorii naukowej.

5.3.4. Struktura teorii indywidualnych

Teorie osobiste, mimo że są faktem empirycznym, to pozostają zjawiskiem niedookreślonym, przypominają raczej konstrukt hipotetyczny niż kategorię o wyraźnych konturach poznawczych i pragmatycznych. Co można na tym etapie „życia" pojęcia powiedzieć o strukturze teorii osobistej i jej wyznacznikach treściowych? Przyjmując, że teoria osobista to praktyczna i indywidualna wiedza nauczyciela, której tworzywem jest zawodowe doświadczenie oraz zinter-nalizowany system wartości jednostki, uznajemy ekstremalne zróżnicowanie istniejących teorii w warstwie treściowej. Trudno o ich zasobie merytorycznym formułować jakiś zgeneralizowane sądy, natomiast można ogólnie orzekać o ich cechach formalnych, funkcjach, jakie mogą pełnić, czy o skutkach ich uświadomienia dla rozwoju zawodowego nauczycieli. Badacze teorii osobistych Gunnar Handal i Per Lauvas za ich nieodłączne cechy uznają praktyczną użyteczność

^2/ K Polak Indywidualne teorie nauczycieli, s. 38.