PHOTO183

152

własnościom przedmiotu. Może zajść wypadek, w którym odpo-wiedniość pomiędzy oboma nic da się już bardziej udoskonalić— wówczas mamy utworzone adacąuatne i wyczerpujące pojęcie przedmiotu. Zanim jednak ten ostateczny rezultat • został osiągnięty, treść pojęcia ulega — jak widzimy — wielorakim przekształceniom, jest ona w pewnym sensie „płynną⁴*. Każdorazowo osiągnięta na gruncie bezpośredniego doświadczenia przedmiotu treść jego pojęcia jest tylko wyrazem dotychczasowego rezultatu analizy. To więc, co w pewnym momencie analizy było wiernym wyrazem tymczasowego widzenia przedmiotu, jest później nicwystarczającem i musi ulec modyfikacji. Wspomniana więc „płynność” pojęć nic jest — podczas analizy fenomenologicznej — jakimś błędem w postępowaniu, lecz jest istotnie związana z metodą pracy. Płynność ta może być dwojakiego rodzaju: albo dotyczy ona większej jasności i skrystalizowania zresztą niezmienionej treści domniemania, albo też przekształcenia, lub wzbogacenia tej treści. Pierwsza może być zasadniczo wyeliminowana w momencie, gdy osiągniemy doskonale jasne i wyraźne bezpośrednie doświadczenie przedmiotu. Druga zaś nic zawsze może być usuniętą. Zależy to od struktury odpowiedniego przedmiotu. Są przedmioty, przy których możliwe jest wyczerpujące dojrzenie konstytutywnych ich cech. W tym wypadku możliwem jest również utworzenie ostatecznego, niezmiennego pojęcia, którego treść jest adaequatnie dostosowaną do przedmiotu. Istnieją jednak także przedmioty, przy których to jest niemożliwe, wówczas i wyrugowanie „płynności* pojęcia (w drugicm znaczeniu) nie jest możliwe.' Treść pojęcia odpowiada tylko każdorazowemu, tymczasowemu ruzultatowi bezpośredniego doświadczenia. Do bliższego omówienia tej sprawy, jeszcze powrócimy. Tutaj zaś ograniczymy się do uwagi, żc przy wspomnianych pojęciach płynność ich nie jest jakąś wadą wynikającą z błędnego postępowania poznawczego, lecz że jest ich charakterystyczną cechą. I-to tak dalece charakterystyczną, że posiadanie jej, lub jej brak, posłuży nam za zasadę podziału wszystkich wogóle pojęć.

W rezultacie: Należy odróżnić dwa momenty przy badaniu bezpośredniera: 1) podczas analizy, i 2) w chwili, gdy analiza — tara, gdzie to jest możliwe — uzyskała ostateczny rezultat. W pierwszym wypadku odbywa się — współcześnie z coraz dalej prowadzonem bezpośredniera doświadczeniem — tworzenie pojęć. Pojęcia w tym okresie pracy używane są w.dwojakiem, wyżej określonem znaczeniu, płynne, a stąd tymczasowe. Wskutek tego nicmoźliwom jest posługiwanie się w tym .okresie pracy pojęciami jako pewnym gotowym już aparatem myślowym. Niemożliwemi więc są wszelkie wyłącznie pojęciowe, „abstrakcyjne", logiczne operacje. Koniecznem zaś jest ciągłe rekuro-wanic do bezpośredniego doświadczenia. Temu należy przeciwstawić okres, w którym osiągnęliśmy już ostateczne i wyczerpujące doświadczenie przedmiotu, a w związku z tera ostateczne ustalenie pojęć. Wówczas możemy z powodzeniem zacząć budować „teorię” (system dedukcyjny) danej dziedziny przedmiotów i nic musimy przy jej opracowaniu uciekać się do bezpośredniego doświadczenia. To jednak jest tylko tam możliwe, gdzie raożliwem jest wyczerpujące i adaeąuatne poznanie przedmiotu w bezpośrednicm doświadczeniu. Nie w każdej więc dziedzinie przedmiotów możliwą jest „teorja” i nie zawsze też należy żądać jej zbudowania.

Wszystko, cośmy ostatnio powiedzieli, dotyczy roli pojęć przy bezpośredniem doświadczeniu i ich tworzenia. Nie zajęliśmy się jednak dotąd sprawą wyrażania osiąganych rezultatów. W sy_r tuacji bowiem, którą wyżej nakreśliliśmy, moglibyśmy się właściwie zupełnie obejść bez używania jakichkolwiek wyrazów (słów). To co nam jest tam niezbędnie potrzebne, jest to z jednej strony bezpośrednie doświadczenie przedmiotów i możność utrzymania —- żo się tak wyrażę — duchowego spojrzenia na jednym i tym samym przedmiocie, z drugiej zaś strony posiadanie odpowiednich pojęć (domniemać) dotyczących tych przedmiotów. Posiadanie słów, jako naocznych łożysk dla pojęć, jest. bardzo pożyteczne, lecz zasadniczo rzecz biorąc zupełnie niekonieczne; koniecznem dopiero okazuje się w tej chwili, gdy zachodzi potrzeba wyrażenia osiągniętych wyników celem przekazania ich innym badaczom. I tu po raz wtóry wylania się trudność wynikająca raz z tego, że nie wolno nam się posługiwać — w sposób definitywny pojęciowemi wyrażeniami tradycyjnie przekazanemi i fenomenologicznie nieugruntowanemi, po-wtóre z okoliczności, iż nie możemy pojęć uzyskanych na drodze fenomenologicznej analizy wtłaczać w zupełnie nowe wyrazy, lub też bez tych wyrazów przekazać ich innym, zwłaszcza, że pojęcia te — w swej charakterystycznej płynności — mogą być należycie zrozumiane tylko przez odwołanie się do bezpośredniego doświadczenia przedmiotów. Ale właśnie ta ostatnia okoliczność wskazuje nam drogę, którą należy pójść. Podobnie jak przy własnej pracy byliśmy zmuszeni wyjść od pojęć, wzgl.