PICT0026 (24)

CZĘŚĆ II

POD PANOWANIEM PRZEMYŚLIDÓW. ORIENTACJE POLITYCZNE W ELICIE WŁADZY W LATACH 1292-1306

ROZDZIAŁ IV. PRZEMIANY USTROJOWE W MAŁOPOLSCE W DOBIE PANOWANIA WACŁAWÓW I ICH WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ ELITY WŁADZY

Panowanie Wacława II w Małopolsce przyniosło ze sobą pewne zmiany instytucjonalne. W opinii historyków najważniejszą z nich było wprowadzenie namiestniczego urzędu starosty. U jego genezy leżą z jednej strony konieczność zastępowania króla podczas jego nieobecności w Polsce, a z drugiej rozkład dawnego systemu administracyjnego. Powstała swego rodzaju „próżnia administracyjna”, jak określa ten stan A. Gąsiorowski. W takiej sytuacji w wielu krajach, niezależnie od siebie, podejmowano próby usprawnienia administracji przez wprowadzenie urzędów, których posiadacze mieli kompetencje wypływające z delegacji władzy przez panującego.

Mianowani przez Wacława II na obszar całej Małopolski starostowie będąc zastępcami władcy otrzymali bardzo szerokie kompetencje. Dokonywano wobec nich transakcji ziemskich, co było wcześniej zastrzeżone wyłącznie dla panujących książąt. Należało też do nich sądownictwo sporne w sprawach dotyczących rycerstwa. Mieli wreszcie władzę policyjno-karną i kierowali obroną kraju.

O istniejącej potrzebie wprowadzenia tego urzędu świadczy fakt, że także Władysław Łokietek podczas swojego krótkiego panowania w Małopolsce powołał urzędnika o zbliżonych kompetencjach. Był to provisor locius terre Sandomińensis, znany tylko z jednego dokumentu tego księcia. Również w Wielkopolsce za panowania Przemysła II pojawił się nowy urzędnik zwany landwójtem, którego zakres uprawnień był zbliżony do późniejszego starosty. W każdym razie dopiero rządy czeskie utrwaliły w Polsce nową organizację władz administracyjnych V    % -ii

Starostów należy zaliczyć do elity władzy w danej dzielnicy ze względu na duże kompetencje tego urzędu, które umożliwiały odgrywanie istotnej roli politycznej przez piastujące go osoby. Wprowadzenie tego urzędu

51