PICT0090 (5)

Pozytywiści a romantyzm

Młode pokolenie końca lat 60. XIX w., które widziało na własne oczy klęskę powstania styczniowego, powiedziało ideologii romantycznej nie. Młodzi byli już zniecierpliwieni irracjonalnymi koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią młodzieży, konfiskatą dóbr, zsyłkami lub emigracją. Zaczęli głosić przyziemne, niezbyt cudowne”, lecz praktyczne ideały. Do romantyzmu i postawy uduchowionego romantyka, wieszcza odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, pogardę lub kpinę. Ale - nie uwolnili się do końca od wartości propagowanych przez romantyzm!

Krytyka romantyzmu

• W Nad Niemnem Orzeszkowa ośmiesza szereg romantycznych dziwadel: zmanierowanego artystę Zygmunta Korczyńskiego, „nafasze-rowaną” romansami, egzaltowaną, śmieszną Emilię Korczyńską czy też Różyca - arystokratę - bywalca świata ogarniętego bólem istnienia.

■ W Lalce Bolesław Prus ukazał niszczącą siłę romantycznego idealizmu. Wielka miłość i to, co romantyczne w Wokulskim, zniszczyło go — unicestwiło nawet te pierwiastki, dzięki którym mógł być użyteczny dla świata. Mrzonki o wyzwoleniu, „napoleońskie” nadzieje - to tylko dziwactwa sympatycznego staruszka, jakim byt Rzecki.

i Adam Asnyk w swoich wierszach, np. w Daremnych żalach, dobitnie perswaduje spadkobiercom, że ich czas minął, że nadszedł czas młodych, nowego pokolenia, nowych ideałów.

Dziedzictwo romantyzmu

• Nad Niemnem. Tuż obok kry- ■ tyki i ośmieszenia Orzeszkowa składa hołd powstańcom 1863 r. Mogiła w lesie - to miejsce święte, wspomnienie tych wydarzeń to święty czas jedności wszystkich stanów. Zachwyt nad pięknem nadniemeńskiej natury także przywodzi na myśl romantyczną koncepcję człowieka i przyrody.

| Gloria victis - nowela Orzeszkowej to znów obraz powstańczej tragedii, nieszczęśliwa, rozdarta przez historię miłość, patriotyzm - wartości, przed którymi chylą czoło nie

tylko ludzie, lecz także cala leśna przyroda.

•    Lalka Bolesława Prusa — też zawiera wspomnienie powstania styczniowego, ideę ojczyzny, walk, które już się odbyty; nadzieje na wolność są, choćby w przypadku Rzeckiego, wzruszające, nie ma tu ich ostrego potępienia.

•    Contra spem spero Marii Konopnickiej jest hasłem romantycznym, nie racjonalnym. Poeta w jej mniemaniu to mimo wszystko wieszcz, wódz narodu, poezja porywa do walki, a idea patriotyzmu przewyższa wszystkie inne.

Co pozytywiści przejęli od romantyków?

•    Ideał patriotyzmu - choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz).

*    Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego.

•    Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Sienkiewicz).

*    Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Mickiewicza.

Aleksander Gierymski, Święto trąbek

51