PICT0084 (6)

Pozytywizm - czas nowel

Druga potowa lat 70. XIX w. to czas noweli. Stała się ona przejściową formą wypowiedzi między literaturą tendencyjną a dojrzałą powieścią realistyczną. Jeszcze głosiła tezy, zawierała pewną tendencję, lecz już na niej twórcy ćwiczyli ambitne, precyzyjne chwyty pisarskie.

Nowela to utwór:

•    prozaiczny,

•    krótki, zwięzły,

•    o niewielkiej liczbie bohaterów,

•    o ograniczonych do minimum opisach i komentarzach,

•    w którym akcja rozwija się do mocno zaznaczonego punktu kulminacyjnego,

•    mający wyraźną puentę.

Nowela wywodzi się od włoskiego twórcy renesansowego Boccaccia i jego Dekameronu (zbioru 100 nowel). Cechą noweli klasycznej jest teoria sokola - czyli obecność głównego motywu, który przewija się przez kolejne etapy fabuły, odgrywa kluczową rolę i z reguły znajduje się w tytule (było tak w noweli Boccaccia Sokół, stąd jiazwa).

Motywem dominującym (sokołem) noweli mogą być:

•    przedmioty,

na przykład kamizelka i katarynka w nowelach Prusa;

•    zjawiska,

na przykład dym w noweli Konopnickiej;

•    zwierzęta,

na przykład szkapa w noweli Konopnickiej.

Tematy podejmowane przez nowelistów

•    Problematyka społeczna wsi - obraz nędzy i zaniedbania ludu ukazują: Szkice węglem, Janko Muzykant Sienkiewicza, Antek Prusa.

•    Powstanie styczniowe - jest tematem noweli Gloria victis Orzeszkowej.

•    Problem żydowski - podejmuje Konopnicka w noweli Mendel Gdański.

•    Problem Nierówności spo- cy organicznej. Tragiczna histo-

lecznej - wzysk robotników, ria Mendla Gdańskiego, który biedę miast nędzę bezrobot- był polskim Żydem i czuł się nych ukazują: Powracająca Polakiem, a skrzywdzono go fala, Kamiielka, Katarynka w wyniku prymitywnego antyse-Prusa, Dobra pani, A... B... mityzmu, jest apelem o toleran-C... Orzeszkowej.    cję i równouprawnienie.Gatunek

Powyższe utwoly propagują ha- ten podejmuje także zagadnienia

sła pozytywistów, ukazują po- patriotyczne (Gloria victis) i mo-

trzebę pracy u podstaw oraz pra- ralne (Powracająca fala).

Przegląd nowel

Mendel Gdański Marii Konopnickiej

•    Utwór powstał w roku 1889 jako odzew Konopnickiej na apel Elizy Orzeszkowej o udział w zbiorowym proteście ludzi pióra przeciw ówczesnej fali antysemityzmu.

•    Tytułowy bohater noweli Konopnickiej to sześćdziesięcioletni Żyd, od lat mieszkający w Warszawie, gdzie prowadzi zakład introligatorski. Wychowuje wnuczka Jakuba, którego matka, córka Mendla, zmarła.

chwile powstania i zaborczego ucisku. Od lat cieszy się szacunkiem sąsiadów. Ma nieposzlakowaną opinię, jest uczciwy i nastawiony do wszystkich pokojowo.

•    Gdy w mieście zaczynają się szerzyć nastroje antysemickie,

Mendel nie dowierza, że

. może mu coś grozić. Czuje się bezpiecznie w mieście, w którym uczciwie przepracował całe życie*, z którego mieszkańcami dzielił ciężkie

99