P1170397

58

Bogmtair Cfdłgo

grzebalnego, stanowiła podstawę formowania poglądów na charakter kultury od środkowego okresu epoki brązu po wczesną epokę żelaza na Pomorzu oraz na kwestię jej etnicznej przynależności. Nie wnikaj^-tutaj w te zagadnienia możemy stwierdzić, iż z obrazu inwentarz^ metalowego łużyckiej kultury Pomorza wynika poza potwierdzeniem istnienia rodzimej metalurgii - to, że ludność utrzymywała kontakty z terenami sąsiadującymi, w tym też z leżącymi na południe, przyjmując ż nich importy lub wzorce do naśladowania. Wyrazem tego ostatniego s; przedmioty brązowe określane niekiedy jako „ogólnołużyckie”, wystę pujące również na Pomorzu.

Daleko trudniej rozważać sprawę powiązań z Południem w innych dziedzinach kultury, obserwowalnych w źródłach archeologicznych, z tego względu, iż ich cechy mają przeważnie szersze zasięgi, a roznieś kształtują się w zależności od lokalnych warunków, m.in. ekologicznych. Mamy tu na myśli takie dziedziny, jak gospodarka, osadnictwo i jego formy czy wreszcie stosunki społeczne. Dodatkowe utradhićniej przy próbie uwzględniania tych dziedzin kultury w naszych rozważa' mach stanowi też ich niedostateczna znajomość.

Rozpoznane i przedstawione przez J. Ostoja-Zagórskiego (1982) główne tendencje osadnicze i przemiany w gospodarce na Pomorzu od schyłku epoki brązu i w okresie halsztackim zdąją się być w wielu dziedzinach zbieżne z obserwowanymi w tym zakresie przeobrażeniami w południowych regionach zachodniej strefy kultury łużyckiej. Zbieżno^ ści te są szczególnie czytelne na Pomorzu Zachodnim i Środkowym W takim ogólnym obrazie osadnictwa możemy odnaleźć powiązania z Południem, a przede wszystkim z leżącymi na południu sąsiednim^ regionami, będącymi w zasięgu wyróżnianej kultury łużyckiej. Rezulta tern bardziej bezpośrednich wpływów południowych będą może osiedla obronne. Jednak wystąpienie ich na Pomorzu jest także w głównej mierze rezultatem rozwoju społeczno-gospodarczego analogicznego do tego, z jakim mamy do czynienia na sąsiednich południowych i zachodnich terenach.

Nąjmniej do wykorzystania w chwili obecnej, dla zagadnień tutaj rozważanych, nadaje się stan rozpoznania stosunków społecznych, gdyż brak jest pełniejszych opracowań zarówno dla Pomorza, jak i obszarów sąsiednich, na podstawie których można by się pokusić o wnioski dotyczące powiązań kulturowych.

Wykorzystując wyniki dotychczasowych pełniejszych opracowań monograficznych kultury łużyckiej na Pomorzu oraz opracowań róż nych szczegółowych zagadnień zasygnalizowałem, głównie przypomij nająć juz istniejące fakty i stwierdzenia, czytelne w źródłach powiązanii kulturowe Pomorza w tym okresie z Południem, w rozumieniu głównie

__Powiązania południowe u> kulturze tuZucfcig    - • >J|M|

południowych regionów sąsiednich. Z przeglądu tego jednoznacznie wynika, iż w rozwoju kulturowym Pomorza od środkowego okresu epoki brązu, a zwłaszcza jego schyłku, po wczesny okres epoki żelaza (HC) dostrzegalne są wyraźne powiązania z Południem i dosyć zbieżny jest sam rytm tego rozwoju. W każdej dziedzinie kultury, jaką wzięliśmy w tych rozważaniach pod uwagę, powiązania te dadzą się dostrzec. Równocześnie jednak należy podkreślić, iż właściwie prawie w żadnym przypadku obraz tej kultury nie jest kształtowany wyłącznie tymi powiązaniami, gdyż także inne odgrywały znaczną rolę, wywierając swoje piętno. W tym może tkwi właśnie specyfika łużyckich pól popielnicowych na Pomorzu w' porównaniu z regionami sąsiednimi.

Szczególnie wyraźnie czytelne, jak wiadomo, są powiązania Pomorza z terenami północnymi i północno-zachodnimi oraz północno-wschodnimi. W sumie Pomorze w okresie od środkowej epoki brązu po początki epoki żelaza stanowi znakomity przykład regionalnego rozwoju kulturowego, dosyć ściśle powiązanego z głównymi najbliższymi centrami kulturowymi. Nie bez znaczenia było w tym przypadku położenie Pomorza nad Bałtykiem oraz to, że na tym obszarze znajdują się ujścia dwóch ważnych rzek, jakimi są Odra i Wisła, odgrywające w pradziejach rolę szlaków kontaktowych. W szczególniejszy sposób znajduje to potwierdzenie w odniesieniu do Odry.

Istnienie powiązań z Południem rodzi dalsze pytanie — o ich charakter. O niektórych wyrobach brązowych, zwłaszcza fazy wczesno-łużyckiej, można w sposób niewątpliwy powiedzieć, iż są na terenie Pomorza importami z południowych regionów kultury łużyckiej, inne stanowią miejscową produkcję naśladującą formy powszechne na obszarze w zasięgu tej kultury. Ściślejsze określenie, skąd pochodziły importy, jest dosyć trudne. Są to głównie ozdoby, zwłaszcza szpile, nąjbardziej rozpowszechnione w zachodniej strefie zasięgu wyznaczanego dla kultury łużyckiej. Można więc wskazać głównie na położone na południu tereny nadodrzańskie. Powiązania dostrzegalne w ceramice są raczej rezultatem upowszechniania się pewnego stylu. Nie wyklucza to istnienia sporadycznych raczej importów, cojednak jest niełatwe do potwierdzenia. Można się zastanowić, czy, dosyć rzadkie na Pomorzu, przedstawienia figuralne są jedynie miejscowym naśladownictwem form południowych. Wydąje się to być nąjbardziej prawdopodobne i wiąże się z szerszym upowszechnianiem się idei ukształtowanych niewątpliwie na Południu. Nie można jednak wskazać na specyfikę tych przedstawień z Pomorza, która by je wyróżniała spośród innych, znanych głównie z zachodniej strefy kultury łużyckiej. Nawet za oryginalnie pomorski przykład plastyki figuralnąj nie może uchodzić wspomniany wózek z Brzeźniaka, gdyż elementy takich wózków spotykamy także na innych