P1170480

Ilarion KioaniiUlci

Ryc. 6. Wytwory z brązu kultury łużyckiej z symbolami łolamymi i binarnymi: 1 - Ru .o, woj Koszalin: 2 Radowo Wielkie, woj. Szczecin; 3 Poganice. woj. SM 4 Chłopowo. woj. Szczecin; 5 Sępolno Wielkie, woj. Słupsk; 6 Buczek, woj. Kosz 7 Kępno. woj. Szczecin: 8 Storkowo. woj. Szczecin; 9 Mierzęcin. woj. Sicz

Seria pomorskich naczyń kultury łużyckiej zdobiona była na gn brzuśca i szyi naczynia półkolami, w przypadku dwóch naczyń z Be cza koło Szczecina w skojarzeniu z wyobrażeniami postaci ludzki) drzew (ryc. 1:8 i 10). Bezpośrednie analogie do tych wyobrażeń są ; 7. cmentarzysk grupy białowickiej z okolic Budziszyna (B. Gedigs

s3B. ryc. 8:1 2 i 6). Ornament półkoli bardzo często zdobi też naczynia liinych grup kultury łużyckiej z obszaru Śląska, zachodniej Wielkopolska i ziemi lubuskiej (ryc. 8:3 - 5 i 7 10). Na tamtym terytorium •spółwystępuje niekiedy z wyobrażeniami tarczy słonecznej, przy czym gik półkola ma zawsze związek z •liniami rozgraniczającymi brzustec i szyję naczynia (ryc. 8:1    8). Na naczyniu z Zaborowa (ryc. 83) znak

Brezy słonecznej został odgraniczony linią pionową od znaku półkola, tczym można dopatrywać się podkreślenia opozycji. Opozycją słońca jest księżyc i opozycja ta została także wyrażona na rtaczyniu z Zukowie nyc. 8:11). Interpretację znaku półkola jako wyobrażenia księżyca potwierdza jego skojarzenie z symboliką rogu bydlęcego na ceramice halsztackiej ze Śląska (ryc. 8:4 i 7). Ten motyw już od młodszego paleolitu występował w skojarzeniu z figurkami kobiecymi i innymi symbolami . kultów lunarnych (M. Eliade 1966, s. 89 92; Ehctionnaire 1969. s.237- 238). Para rogów bydlęcych symbolizowała pełen cykl księżyca od nęwiu do nowiu, cykl zaś ten był analogiczny do cyklu menstruacji kobiet, warunkującego biologiczną dynamikę grupy ludzkiej. W obrębie : kultury łużyckiej symbolika ta przejawiła się również w postaci naczyń lifigurek o kształcie bydląt znanych m. in. z terenu Pomorza (ryc. 1:4.6) i podobnie jak w przypadku motywu spirali jej znaczenie ulegało stopniowo ..solaryzacji”. Tak bowiem należy interpretować figurki ptactwa rogatego, m.in. z Oderberg-Bralitz (ryc. 1:2), czy ptactwa czworonożnego, a także pucharków o kształcie rogu bydlęcego zdobionych symbolami solarnymi.

Na Pomorzu ornament półkoli występuje również w formie reminiscencji ceramiki guzowej z IV i V okresu epoki brązu (ryc. 9). Symbolice ceramiki guzowej poświęciłem opracowanie dokumentujące tezę, ze ornament ten wyobrażał coitus solarno-lunarny (M. Kwapiński 1977). Ponieważ na Pomorzu ornament guzowy występuje w formie reminiscencji, trudno stwierdzić, czy ten jego sens był tu uświadamiany. Lunarna symbolika półkoli może być na Pomorzu z całą pewnością odnoszona do schyłku V okresu epoki brązu i okresu halsztackiego.

W wielu przypadkach wyobrażenia księżyca starano się zdynamizować. Realizowano to bądź przez powiązania symbolu księżyca ze Menami narracyjnymi (B. Gediga 1970, s. 129). bądź wyobrażenie boczącej tarczy księżyca, jak na popielnicy kultury pomorskiej ze Starogardu (ryc. 7:6), bądź oznaczenie kolejnego jego cyklu, jak na naczyniach z Deszczna (ryc. 8:9—10). Zatem ornament zwielokrotnionych półkoli przy linii rozdzielającej szyję i brzusiec można interpreto-•ać jako wyobrażenia księżyca w ruchu znane także na Pomorzu (ryc.

*5-7).

Opisana symbolika księżyca pozwala wnioskować o sensie wyobra-