20751 IMG84

Zbigniew Bukowski

[26J

aaięg jednostek kulturowych środkowej epoki brązu: 1-9 — kultura łużycka ju pomorska; 2 — grupa dolnośłąsko-wielkopolska; 3 — grupa wschodniowiel-4 — grupa środkowopołska; 5 — grupy górnośląska i zachodniomałopolska; iks stanowisk kultury łużyckiej; 7 — grupa susko-łużycko; 8 — grupa morawska; słowacka; 10 — kultura kurhanów sambijskich; II — kulturo komarowska.

Według A. Gordawskiegu (w; PZP, t. IV, 1979, t. 48 ryc. 10).

lusnm territoriale des civiliwitions du Hronw moyen: 1-9 — cmliwM.icjji tusa-— gmupe pomóranien; 2 — groupo d* Basac-Silśeic et de Grando Pologne; w? d<‘ Grand* Pologne orienfulo; 4 — gruupc dc Polugric centrale: fi - groupo 8ik'wc et oelui do Petit** Pnlogne occhI*-małe; *i grnupes disperwi* de la i lussciennt; 7 — groupe MiMi-lusaCK-ii; 8 — gniupn in<*iave; 9 - gmupe slo-- >'iviliaatH*ii des tumulut- de Sambie; II — *-iviliauti<>ii dc Kornei. w D'apró** A. Gaidawaki (dam* PZP, vol. IV. 1979. p. 48 fig, 16).

^wioso Warty. W ciągu BD proces ten objął już, tereny na wschód (a więc przebiegał nieco wcześniej), zapewne też i nad Sonem tym Bugiem*'. Dopiero od schyłku BD lub dopiero w ciągu HoA,

♦ N    tal    rak    i ,*,.**    i*i*śi

Wl

dochodzi do zasiedlenia wschodniego Podkarpacia przez osadnictwo nowo utworzonej grupy tarnobrzeskiej**, przy czym w ani jednym przypadku nie stwierdzono tam wystąpienia we wczesnych zespołach tarnobrzeskich elementów „trzcinieckich” lub innych, określanych umownie jako „zakarpackie”. Mimo to dopuścić należy możliwość procesu asymilacji starszej ludności, zamieszkującej lub tylko eksploatującej sezonowo te regiony, nie dającej się dotąd pewnie uchwycić, może z uwagi na mało stabilne jej osadnictwo, uwarunkowane charakterem gospodarki pasterskiej.

Faza kształtowania się najstarszego osadnictwa „łużyckiego” na obszarze Rzeszowszczyzny jest zarazem współczesna momentowi, gdy nad środkowym Sanem zaznaczą się wpływy zespołu Sabatinowka-Noua, datowane na BD_T tj. na XIII w. p.n.e.*⁵ Pojawienie się ostatniego z wymienionych zespołów w miejsce dotychczasowej kultury komarowskiej znamionuje całkowitą zmianę oblicza tych ziem w zakresie kulturowym, a także osadniczym. W sąsiedztwie wschodniego pogranicza „łużyckiego”, przebiegającego ogólnie wzdłuż górnego Bugu oraz nieco na wschód od łuku Sanu, wykształci się zespół o prototrackim charakterze, swym zasięgiem nie wchodzący jednak w rejon Bramy Przemyskiej. Oznacza to zarazem umocnienie się nad górnym Bugiem i w rejonie tej Bramy postulowanej rubieży kulturowo-etnicznej. Tereny na wschód od tej ostatniej wykazują nader słabe osadnictwo z obu stron i mamy prawo uznać je tylko za strefę wzajemnej penetracji, lecz nie stałego zasiedlenia przez jedną ze stron.

Kwestią oddziaływań zespołu Sabatinowka-Noua wymaga tu jednak wyjaśnienia. Teoretycznie zaznacza się możliwość rozdzielenia wpływów ze strony każdego z członków tego zespołu. Elementy Sabatinowka reprezentowane są praktycznie tylko przez luźno odkryte w dorzeczu środkowego Sanu sztylety typu Sosnowa-Maza, dla których przyjąłem datowanie na XIII - XII w. p.n.e., tj. na BD-HaAj*⁴, a których powiązanie ze środowiskiem „zrębowym” nie ulega wątpliwości. Istnieje jednak możliwość wykonania tych sztyletów na miejscu (tj. nad Sanem) przez wędrownego specjalistę pochodzenia wschodniego.

Z tego samego czasu pochodzą, nieliczne co prawda, znaleziska oeramiki, charakterystycznej dla kultury Noua, a ujawniane coraz częściej w zespołach najstarszej fazy grupy tarnobrzeskiej*⁵. Są one datowane na XIII - XII w. p.n.e., zezwalając zarazem na uściślenie datowania najstarszej fazy wspomnianej grupy „łużyckiej” oraz jej korelację z wydarzeniami w obrębie zachodniej Ukrainy i wschodniej części Kotliny Karpackiej⁹⁶ Znacznie częściej

•* K. Moskwa 1076, s. 130 i n. oraz s. 144/146 — unijni 3

•* Z. Bukowski 1076, h. 13 i n.

Z. Bukowski 1078, s. 30 ryo. 1 — mapa, s. 32 i n orazs. 33 ryo. 3.

'* Grodzisko Dolno, woj. Rzeszów — M. Gedl 1970, h 308 ryo. 1 i 2 oraz ». 383; Paluchy, woj. Przemyśl — S. Lewandowski 1979, s. 120.

•• Zob. też J. Dąbrowski 1072, s. 88 i n. oraz s. 314/315 — zestawienie 2: synohro*